Te lang al praten partijen in de keten vooral over elkaar en te weinig met elkaar, aldus Arjan Brouwer.

Discussie Column 13 oktober 2020

Praten over of praten met?

De toezichthouder wil begrijpen waarom ze op grote schaal klanten afstoten en ervoor kiezen om hun maatschappelijke rol niet te vervullen. De laatste jaren neemt het aantal sectoren dat wordt uitgesloten van dienstverlening sterk toe, blijkt uit een rondgang van de krant. Het kantelpunt is bereikt waarop de eisen en de bijbehorende bureaucratie zo verstikkend werken, dat het aantrekkelijker is om gewoon helemaal geen diensten te verlenen. De-risking heet het: liever je terugtrekken en complete sectoren uitsluiten dan het risico lopen op een miljoenenschikking.

Dit stuk (vrij vertaald), dat op 11 september in Het Financieele Dagblad stond, ging niet over accountants, maar over banken. Mijn beeld is dat accountants niet op grote schaal klanten afstoten en zeker niet hele sectoren. Toch is het thema wel relevant als we kijken naar de accountancy. Ook accountants kijken kritischer dan vroeger naar de controle opdrachten die ze wel en niet accepteren en continueren. De randvoorwaarden om een controle te kunnen doen, die voldoet aan de eisen zoals die worden gesteld door toezichthouder, politiek en maatschappij, moeten zijn ingevuld. Daarnaast hebben ook accountants te maken met regelgeving op basis waarvan de achtergrond en integriteit van cliënten aan de voorkant gescreend wordt. Twijfels hierover kunnen ertoe leiden dat de opdracht niet wordt aangenomen.

De druk op accountants wordt steeds hoger opgevoerd en dat heeft consequenties, zo liet ook recentere berichtgeving in datzelfde FD zien. De SRA spreekt in het FD van 22 september over een groot aantal accountantskantoren dat vanwege hogere toezichtskosten, meer bureaucratische rompslomp en bestuursrechtelijke sancties overweegt vanaf 2021 haar vergunning in te leveren en zich vanaf dan volledig te richten op andere dienstverlening. Een aantal oob-kantoren heeft de vergunning om oob's te controleren al ingeleverd. In de krant van 25 september bericht het FD (niet voor het eerst) over een aantal kleine beursfondsen die geen accountant kunnen vinden en daarnaast dat de accountantskosten van kleine beursfondsen tussen 2014 en 2019 zouden zijn "geëxplodeerd". Berichtgeving die was gebaseerd op een rapport van belangenbehartiger voor de kleine beursfondsen MidkapNL. Een pleidooi voor een minder terughoudende accountancysector en minder diepgaande (en dus goedkopere) controles bij kleine beursfondsen lag op de loer, maar ironisch genoeg werden de data en conclusies binnen een dag op een groot aantal punten onderuitgehaald door wetenschappers Jan Bouwens en Tjibbe Bosman, wat dus eerder aanleiding geeft voor het tegenovergestelde. Hoge eisen aan interne controles en diepgaande accountantscontrole van te publiceren informatie heeft zo zijn nut.

Op 28 september werd ook in de Tweede Kamer over deze problematiek gesproken, waaronder over het door de minister aangekondigde wetsvoorstel om in bepaalde gevallen een accountant aan te wijzen die de controle moet uitvoeren als een onderneming zelf niet in staat is er één te vinden. In mijn vorige column ging ik in op het al dan niet bestaan van een controleplicht. Dat heeft natuurlijk een relatie met de vraag of sprake is van een controlerecht voor een onderneming. Daar zijn de meningen over verdeeld. Het is duidelijk dat accountants een verantwoordelijkheid hebben richting stakeholders bij ondernemingen. De accountantscontrole draagt niet alleen bij aan de betrouwbaarheid van de jaarrekening, maar ook aan de integriteit van de bedrijfsvoering. En dus is het begrijpelijk dat stakeholders het belangrijk vinden dat die controles plaatsvinden. Tegelijkertijd kan de accountant daar niet alleen de verantwoordelijkheid voor dragen en moeten de randvoorwaarden aanwezig zijn waarin hij de maatschappelijk gewenste toegevoegde waarde kan leveren.

Dat accountantskantoren hun vergunning inleveren om oob's te controleren of überhaupt wettelijke controles uit te voeren, is een symptoom. Dat bepaalde ondernemingen geen accountant kunnen vinden is dat ook. Het is de vraag of de onderliggende oorzaken van deze symptomen voldoende duidelijk zijn. Meer dan ooit is duidelijk dat sprake is van een keten waarbij alle partijen invloed hebben op dat wat er in de keten gebeurt; van de onderneming en haar bestuurders en commissarissen, de aandeelhouders tot de accountants en toezichthouders. Keuzes om in te grijpen op één plek in het systeem kunnen, en zullen, neveneffecten hebben. Die neveneffecten zullen soms klein en soms groot zijn, soms ingecalculeerd en soms onverwacht, soms erger dan het initiële gepercipieerde probleem en soms niet. Een keuze voor een hoger kwaliteitsniveau en strenger toezicht zal bijvoorbeeld leiden tot diepgaandere en duurdere controles. Het kan ook leiden tot een afname van het aantal kantoren dat nog aan de strengere eisen kan of wil voldoen. En bovendien zal de grotere gevraagde inspanning leiden tot minder controles die per kantoor uitgevoerd kunnen worden. Dat hoeft niet erg te zijn, maar het is wel van belang dat iedereen zich daarvan bewust is. De symptomen die we nu zien kon iedereen al van mijlenver aan zien komen. Verdere symptoombestrijding zal niet leiden tot echte oplossingen.

Echte oplossingen kunnen alleen worden gevonden door het gesprek te voeren met alle partijen in de keten. Door de verwachtingen van elkaar en de consequenties van die verwachtingen voor alle partijen helder te maken. En door op basis van een goede kosten-baten afweging, inclusief de neveneffecten, voor de gehele keten met elkaar keuzes te maken. Te lang al praten diverse partijen in de keten vooral over elkaar. Maar ze praten te weinig met elkaar. Als de schakels in de denkbeeldige keten allemaal echt met elkaar in contact komen, ben ik er van overtuigd dat de keten er sterker van zal worden.

Misschien is dat wel de maatschappelijke verantwoordelijkheid die de accountancysector nu moet pakken: het organiseren van een echte dialoog.