Marc Schweppe

De NBA-consultatie rondom verplichte rapportering over fraude en continuïteit in de controleverklaring werd vanaf medio oktober op scherp gezet door stevige columns van Marcel Pheijffer (Nyenrode), een reactie van Rob Bergmans (Stuurgroep Publiek Belang) en een update van Anton Dieleman (Adviescollege voor Beroepsreglementering). Ook in de reactiekolommen daarbij ging het regelmatig hard tegen hard. Hoog tijd dus voor 'een goed gesprek' met de drie, plus gebruikers en vertegenwoordigers van de niet-oob-praktijk.

Is het NBA-bestuur er al uit met de verplichte rapportering of is er nog ruimte, wilde gespreksleider Wim Bartels (KPMG) vooraf weten van NBA-voorzitter Marco van der Vegte. Die benadrukte dat een consultatie er niet voor niets is en past binnen de governance van de beroepsorganisatie. Fraude en continuïteit gaan over de publieke functie van de accountant. Er zijn wat hem betreft "forse stappen gezet" in de afgelopen periode. Er is een pilot georganiseerd, er zijn webinars geweest, een survey gehouden onder leden. Driekwart van de respondenten bleek daarbij positief over het uitbreiden van de verklaring met passages over fraude en continuïteit. Maar er is rondom fraude geen silver bullet, erkende de voorzitter.

Prestatiekloof

Rob Bergmans gaf aan dat er naast het werken aan verplichte rapportage meer wordt gedaan, zoals kennis delen, tooling, een oorzakenanalyse en nadenken over de geheimhouding. De publiciteit bij fraudezaken is "dodelijk" voor het accountantsberoep, stelde hij. En erkend moet worden dat accountants niet altijd doen wat ze volgens de regels behoren te doen, op het gebied van fraude en continuïteit. De bewustwording daarvoor verhogen is een belangrijk element.

Marcel Pheijffer is blij dat die prestatiekloof wordt erkend, daar moet primair naar worden gekeken. Maar de rapportageverplichting zoals die nu voorligt is "je hand overspelen", vond hij. "Het zal de verwachtingskloof bij gebruikers eerder vergroten." De voorbeeldteksten vormen slechts een opsomming van werkzaamheden, demonstreerde hij aan de hand van voorbeelden uit controleverklaringen bij Philips en Aalberts. "Het is meer van hetzelfde, het voegt niks toe. De bevindingen staan er niet in en het gaat juist om de uitkomsten", aldus Pheijffer.

'Als er niks te melden valt, moet je dat ook niet doen.'

Uit de pilot over continuïteit blijkt bovendien dat er maar bij drie van de 47 ondernemingen die zijn meegenomen reden is om iets over die continuïteit te melden. "Als er niks te melden valt, moet je dat ook niet doen", meende Pheijffer, die vreesde voor boilerplate teksten.

Black box

Volgens Bergmans geeft de voorgestelde rapportering gebruikers meer inzicht in het proces, want de accountantscontrole is voor hen toch "een black box". Nieuwe boilerplate teksten zijn zeker niet de bedoeling, we moeten als beroep uit onze schulp kruipen, vond hij.

Anton Dieleman vond de waarschuwing van Pheijffer voor boilerplate teksten terecht, want dat zie je inmiddels ook terug bij de key audit matters. De consultatie van de verplichte rapportering heeft ruim dertig reacties opgeleverd, ongekend veel. Voor het adviescollege wordt het lastig om een "gulden middenweg" te vinden. Maar zeker is dat het publiek alleen kennis neemt van de controleverklaring van de accountant. "Daar moeten we dus heel duidelijk en expliciet in zijn." Uitgangspunt moet eigenlijk zijn dat ook als je de naam van de gecontroleerde organisatie uit de verklaring zou wegstrepen, duidelijk moet worden om welke onderneming het gaat, aldus Dieleman.

Pheijffer verbaasde zich erover dat drie van de vier grote accountantsorganisaties in hun reactie op de consultatie negatief hebben geadviseerd over het verplicht vermelden van opmerkingen, bevindingen of observaties van de accountant in de fraudeparagraaf. "Als de grote kantoren dit niet dragen, gaat het mis." Een partij als BDO zit er heel anders in, aldus Pheijffer, dat kantoor ziet het vermelden van bevindingen als de "toegevoegde waarde waarnaar de gebruiker op zoek is".

Het huidige voorstel is in zijn optiek window dressing of op zijn best "bouwstenen die helpen, maar niet de kern raken". Het gaat vooral om "meer mensen, tijd en aandacht voor dit onderwerp, niet om meer letters op papier".

Gebruikers

Ook Rients Abma (Eumedion) vond het van belang dat de accountant niet alleen rapporteert over werkzaamheden, maar ook over de bevindingen daarbij. Dat geeft gebruikers handvatten om met de onderneming in gesprek te gaan. Belangrijk is volgens Abma verder dat de controleverklaring concreet is en zelfstandig leesbaar blijft, dus zonder verwijzing naar standaarden of aanvullende informatie op websites.

Eva Eijkelenboom (VNO-NCW) vond vooral het gesprek tussen accountant en bestuur van belang en zag minder in het verplicht rapporteren over fraude en continuïteit. Dat geeft veel druk en verhoogt het risico op boilerplate teksten. De opsteller moet zaken naar buiten brengen en de accountant moet controleren. Het zou "een vreemde gang van zaken" zijn als verslaggeving via de controleverklaring wordt aangepast, meende zij. En bij hoeveel vennootschappen gaan er dingen mis die aanvullende paragrafen in de controleverklaring rechtvaardigen? Tegelijk is het goed dat de accountant in specifieke situaties doorpakt. "Laat de druk tussen accountant en bestuur er maar zijn, de accountant is er voor het maatschappelijk verkeer."

'Zit de gebruiker te wachten op weergave van een discussie tussen ondernemer en accountant?'

Dat de onderneming de jaarcijfers opstelt en de accountant die controleert is juist, aldus Pheijffer, maar meer afstand tot de gecontroleerde is van belang. En de gebruiker wil wel graag weten waar de accountant heeft geïntervenieerd, dus moet die rapporteren over wat hij of zij ziet. En ook wat er naar aanleiding van de bevindingen is aangepast in het jaarverslag.

Dat komt uit de consultatie niet naar voren, wierp Dieleman tegen. "Zit de gebruiker te wachten op weergave van een discussie tussen ondernemer en accountant?" Volgens Bergmans zit er nu eenmaal een verschil tussen wat de acccountant aan bestuur en commissarissen rapporteert en aan de stakeholders. Maar het gaat uiteindelijk om het oordeel over de jaarrekening.

Niet-oob-markt

Er is meer dan alleen de oob-markt, stelde Stephan Dekker (commissie mkb). Het debat gaat vooral over dat domein, maar het is een "gemiste kans" om de groep niet-Wta-kantoren niet mee te nemen. Hij deelde het standpunt van Pheijffer dat accountants meer moeten doen "aan de daden dan aan de woorden". SRA-voorzitter Diana Clement meende dat we geen onderscheid tussen wettelijke en vrijwillige controles moeten willen maken. Wat haar betreft is het voorstel over de rapportering een "stap in de goede richting, maar als er niets te melden is, neem het dan ook niet mee in de verklaring".

Johan Peters (Ons Accountants) had met name zorg over kleinere organisaties. Informatie moet wel relevant zijn en als de accountant in detail bevindingen gaat delen, kom je al snel op het niveau van  "mevrouw Janssen van de administratie". Het wordt "heel lastig" om dat op te nemen in een publieke verklaring, dus bezien moet worden in welk marktsegment dit soort informatie effectief is. Wat hem betreft is dat bij ondernemingen met meer dan 250 werknemers.

Dieleman begreep de zorg rondom de mkb-praktijk, maar tegelijk komen fraudes ook in het mkb voor; "die zijn niet gekoppeld aan de omvang van een organisatie". Toch wil hij vanuit het ACB nadenken over de schaalgrootte. Wat Bergmans betreft staat vrijwillige controle niet voor een "verlicht regime".

Stapjes

Vanuit de Stuurgroep Publiek Belang wordt verder gewerkt aan de opzet van een denktank, ingevuld door de bureaus vaktechniek van de grote kantoren, om kleinere accountantskantoren bij te kunnen staan. "Zorgen dat we de kennis die we hebben als sector op de goede manier inzetten", aldus Bermans.

'Je vraagt een kalkoen ook niet of die naar het Kerstfeest wil.'

Wat Pheijffer betreft zijn zulke initiatieven "goede stapjes", maar kernpunt is de prestatiekloof, een andere attitude, meer tijd, middelen en mensen voor de controle. Accountants moeten dieper willen spitten, alert zijn op bestuurders die willen frauderen en niet alles laten afhangen van de informatie die de gecontroleerde zelf presenteert. "Je vraagt een kalkoen ook niet of die naar het Kerstfeest wil."

Gespreksleider Wim Bartels hoopte dat het debat de rol van de accountant rondom fraude een stapje verder heeft gebracht, "al hebben we vandaag niet de heilige graal gevonden". Ook NBA-voorzitter Van der Vegte was blij met de discussie over dit belangrijke thema. Het bestuur gaat nu snel met het adviescollege aan de gang "om te zien wat we hiervan kunnen brouwen".

Column Marcel Pheijffer in FD: 'Waarom ik blijf schrijven over accountants en fraude'