Discussie Opinie 26 mei 2025

Haal weerbarstige weeffout uit accountantswetgeving

Accountantswetgeving die alleen de wettelijke en daaraan gelieerde taken van accountants regelt, kan het beroepsprofiel compacter, duidelijker en eenduidiger maken.

Ruud Vergoossen

Binnen het accountantsberoep is de titel- en daaraan gekoppelde bevoegdhedendiscussie weer in volle hevigheid losgebarsten. Aanleiding zijn wijzigingen die de NBA wil aanbrengen in het beroepsprofiel van accountants. Het beroepsprofiel vormt de basis voor het curriculum van de accountantsopleiding.

De oeverloze en - tot op zekere hoogte - zinloze discussie over titels en bevoegdheden is in de afgelopen decennia herhaaldelijk gevoerd. Die discussie wordt mede gevoed doordat de huidige accountantswetgeving het gehele spectrum van de beroepsuitoefening van accountants bestrijkt en zich niet uitsluitend richt op taken die op grond van de wet aan accountants zijn toebedeeld, zoals de wettelijke controle van de jaarrekening en - in de nabije toekomst - de assuranceverlening bij duurzaamheidsrapportages.

Ik vraag mij in gemoede af waarom accountants die geen op basis van de wet aan hen toebedeelde taken uitvoeren, onderworpen zouden moeten zijn aan de accountantswetgeving en lid zouden moeten zijn van de publiekrechtelijke beroepsorganisatie NBA. Hun belangen zouden heel goed door een privaatrechtelijke beroepsvereniging kunnen worden behartigd, zoals de Nederlandse Orde van Register EDP-Auditors (NOREA) dat doet voor IT-auditors of de Vereniging van Registercontrollers (VRC) voor controllers.

Ik zou daarom willen zeggen: maak van de NBA een privaatrechtelijke beroepsvereniging waar de ruim twintigduizend actieve registeraccountants (RA's) en accountants-administratieconculenten (AA's) - op vrijwillige basis - lid van kunnen worden. En creëer daarnaast een publiekrechtelijke beroepsorganisatie, waar uitsluitend accountants bij zijn aangesloten die wettelijke taken uitvoeren.

Op de keper beschouwd gaat het dan enkel om de circa 1.800 accountants die door de vergunninghoudende accountantsorganisaties bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) zijn aangemeld als externe accountant. Zij zijn immers verantwoordelijk voor de uitvoering van wettelijke controles en bevoegd om accountantsverklaringen af te geven.

Het overgrote deel van de NBA-leden verricht geen wettelijke taken. De hbo-opleiding voor AA's is breed, maar niet specifiek toegespitst op de certificerende functie. AA's die jaarrekeningen controleren zijn er dan ook nauwelijks. Daarnaast is circa 70 procent van de (meestal) academisch gevormde RA's niet verbonden aan een accountantsorganisatie en voert dus ook geen wettelijke taken uit.

Over de herijking van het beroepsprofiel wordt binnen de NBA nu alweer zo'n jaar of twee nagedacht en gediscussieerd. De discussies hebben een hoog navelstaarderijgehalte. Door niet alleen de wettelijke taken van accountants in het beroepsprofiel op te nemen, maar ook zaken als adviesverlening, werkzaamheden op het gebied van bedrijfsvoering en ondernemingsbestuur, lijkt de NBA er ook naar te streven om haar gemêleerde ledenbestand zoveel mogelijk onder één dak te houden om zodoende haar lobbykracht te behouden.

Accountantswetgeving die uitsluitend de wettelijke en direct daaraan gelieerde taken van accountants regelt, zou de formulering van het beroepsprofiel een stuk compacter, duidelijker en eenduidiger maken. Ik doe een poging: "De accountant is in staat om te controleren c.q. te beoordelen of de in het kader van de externe verslaggeving van ondernemingen en andere organisaties benodigde gegevens en informatie op een voldoende betrouwbare wijze worden gegenereerd en of die op een getrouwe wijze en in overeenstemming met de geldende wet- en regelgeving worden gepresenteerd." Het curriculum van de accountantsopleiding - eventueel gedifferentieerd naar specialisaties - moet hierop worden toegespitst; niet meer en niet minder.

Het op dit moment onder handen zijnde wetsvoorstel Wijzigingswet accountancysector zou wat mij betreft dan ook terug moeten naar de tekentafel. Het wetsvoorstel dat recentelijk door de minister van Financiën nog op enkele onderdelen is aangepast, zou ik fundamenteel anders willen insteken door het te verbreden en uit te breiden met de zojuist voorgestelde structuurwijziging in de organisatie van het accountantsberoep. Daarmee zou de weeffout worden verwijderd die in de jaren negentig in de accountantswetgeving is ontstaan door AA's onder bepaalde voorwaarden toe te staan om wettelijke jaarrekeningcontroles te verrichten en zal de bevoegdhedendiscussie binnen het accountantsberoep (hopelijk) verstommen.

Overigens is mijn voorstel om de accountantswetgeving louter te richten op de taken die op grond van de wet aan accountants zijn toebedeeld niet nieuw. Begin jaren negentig is gepoogd om - ter vervanging van de Wet op de registeraccountants (WRA) en de Wet op de accountants-administratieconsulenten (WAA) - tot één accountantswet te komen en daarin alleen dat te regelen wat te maken heeft met de wettelijke jaarrekeningcontrole. En begin deze eeuw – in aanloop naar de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta) - stelde het kabinet voor om uitsluitend de certificerende functie wettelijk te willen regelen en de rechtsvoorgangers van de NBA - NIVRA en NOvAA - de publiekrechtelijke status te ontnemen. Genoemde pogingen zijn echter op niets uitgelopen.

Ten slotte nog een citaat uit het voorwoord van het in 2012 uitgebrachte rapport van de door de Commissie Eindtermen Accountantsopleiding (CEA) ingestelde Adviescommissie Herziening Eindtermen: "Het accountantsberoep kent een lange historie en die historie heeft het accountantslandschap in belangrijke mate gevormd. Zo domineert de discussie over de beide accountantstitels al enkele decennia de ontwikkelingen. De bepalingen van de Wet op het accountantsberoep vormden - begrijpelijk - randvoorwaarden voor de commissie. Zouden wij met een blanco pagina hebben kunnen beginnen, niet gehinderd door historie of bestaande wetten, dan zou de commissie waarschijnlijk tot andere voorstellen zijn gekomen. Een voor de hand liggende variant was dan geweest om te kiezen voor één opleidingsmodel met aansluitend één beroepstitel, met uiteraard ook dan mogelijkheden tot specifieke oriëntatie of specialisatie. Immers, zuiver redenerend vanuit het perspectief van eindtermen voor een opleiding die uiteindelijk leidt tot de bevoegdheid tot het uitvoeren van wettelijke controles, bestaat geen behoefte aan verschillende aanvliegroutes of titels. Voor nu, en binnen het huidige kader, voert een dergelijk model te ver. Voor de toekomst, als het wettelijke kader rondom het accountantsberoep wederom wordt geëvalueerd, zouden wij stellig adviseren om met name deze variant welwillend te beschouwen."