Discussie Opinie 01 juli 2025

De accountantswetenschap faalt!

Hoewel financial auditing het predicaat 'wetenschappelijk' krijgt, heeft de brede beroepspraktijk te weinig profijt van wetenschappelijk onderzoek op dit gebied.

Mark Dongor

Ik heb me als accountant heel vaak afgevraagd wat nu exact het wetenschappelijk gehalte is van een deel van ons beroep. In mijn optiek is accountancy (samenstel en controle) een vak. Een ambacht. Aanpalende thema's binnen ons beroep, zoals externe verslaggeving en bestuurlijke informatievoorziening, beschouw ik zeker als wetenschappelijk. Maar dit zijn thema's waar niet alleen accountants zich op richten, maar ook andere daartoe geschoolde deskundigen (zoals bedrijfseconomen en juristen). Mijn vraag richt zich dan ook primair op de wetenschappelijke toepassing van het onderdeel financial auditing.

Ik vind het al een geruime tijd bijzonder dat financial auditing het predicaat 'wetenschappelijk' krijgt, terwijl de brede beroepspraktijk nauwelijks tot niet lijkt te profiteren van de bevindingen van enig wetenschappelijk onderzoek op dit gebied. Voorts lijken de onderzoeksvragen een vorm van selectieve wetenschap, hoofdzakelijk uitgevraagd door de grote kantoren, en lijken de bevindingen hiervan enkel hen te dienen. Hiermee doel ik op de onderzoeken die worden uitgevoerd door de Foundation for Auditing Research. Bovendien kan nog worden gezegd dat de actuele wetenschappelijke onderzoeken die hebben plaatsgevonden op dit gebied nogal abstract zijn en louter zien op gedragsaspecten van accountants tijdens een audit (en hoe deze mogelijk te sturen). Ze gaan echter nauwelijks in op de vaktechnische vraagstukken die in mijn ogen daadwerkelijk leven. Denk bijvoorbeeld aan de uitvoerbaarheid van regelgeving, de standpunten van toezichthouders en de duiding van (tucht)rechtspraak. Hieronder ga ik nader in op voorgenoemde punten.

Brengt de mastereis in de accountancy wetenschappers voort?

Sinds enige jaren geldt de zogenaamde mastereis voor accountants die afstuderen met certificerende bevoegdheid. Voor de AA is dit een professionele (HBO) master en voor de RA is dit een wetenschappelijke (WO) master. Ik beperk me hierna tot de eis voor de wetenschappelijke master.

De eis om een wetenschappelijke master te hebben, is naar mijn opvatting enigszins beperkt, omdat het een willekeurige masteropleiding kan zijn. Het hoeft dus niet een master te zijn in accountancy of economie. Hoewel men mag stellen dat je met een andere wetenschappelijke master dan voornoemd een academisch denkniveau hebt, wil dat nog niet zeggen dat dit denkniveau zich ontwikkelt op een wijze waarmee men adequaat wetenschappelijk onderzoek kan verrichten op het gebied van financial auditing. Hetzelfde durf ik zelfs te stellen wanneer je wel een master hebt in accountancy of economie.

Men zal het auditvak leren, het zich meester maken in de praktijk, maar ik kom zelden tegen dat een dergelijke accountant de heersende doctrine en haar standpunten daarin uitdaagt. Men volgt in de regel braaf wat geleerd is en durft niet af te wijken. Ook de NV COS wordt braaf gevolgd alsof het een wet is en er wordt nauwelijks 'COS overstijgend' nagedacht. In mijn optiek zijn dit auditors die kennelijk het 'kritisch wetenschappelijk nadenken' zijn verleerd en slaafs de regelgeving volgen, zonder de inhoud ervan überhaupt maar te durven challengen. Ik durf dan ook de conclusie te trekken dat de invoering van de mastereis nauwelijks wetenschappers heeft voortgebracht die actief bijdragen aan de accountantswetenschap.

Foundation for Auditing Research (FAR)

In 2015 is de Foundation for Auditing Research (FAR) opgericht met als doel om wetenschappelijk onderzoek te faciliteren op het gebied van financial auditing. De FAR is een wetenschappelijk denktank die primair wordt gefinancierd door de grote accountantskantoren (de big four en de next five). Voor de FAR werd opgericht waren het voor zover mij bekend primair de universiteiten met een accountantsopleiding die wetenschappelijk onderzoek faciliteerden op het gebied van financial auditing.

Ik heb me altijd afgevraagd, sinds de FAR is opgericht, in welke mate we de universiteiten die een postacademische opleiding faciliteren nog serieus moeten nemen. Heeft de FAR nou bijgedragen aan de algehele wetenschap op het gebied van financial auditing samen met de universiteiten? Of kan je stellen dat met de oprichting van de FAR de universiteiten een blijk van onvermogen hebben laten zien op het gebied van wetenschappelijk onderzoek? Waarom zou een clubje van kantoren een wetenschappelijk denktank opzetten, terwijl we universiteiten hebben die dat prima zouden moeten kunnen? Ik weet het exacte antwoord niet, maar de beeldvorming laat zich raden. De universiteiten lijken op dit gebied de bal te hebben laten vallen.

Daarentegen lijken de onderzoeksvraagstukken van de FAR zeer selectief en ook subjectief van aard en profiteren hierdoor alleen de aangesloten kantoren kennelijk van de bevindingen en uitkomsten. Voorts ben ik van mening dat de onderzoeksvragen een tamelijk voor de hand liggende uitkomst kennen (open-deuren-onderzoeken), nogal abstract zijn en vooral gericht zijn op gedragsaspecten. De uitkomsten van hun wetenschappelijk onderzoek dienen dus enkel een 'chosen few', maar niet de brede beroepspraktijk. Dat zou mijns inziens niet de insteek moeten zijn van objectief wetenschappelijk onderzoek.

Rol van de accountantswetenschap tussen regelgever, toezichthouder en (tucht)rechtspraak

Bovendien valt het me op dat de wetenschap zich nauwelijks uitspreekt bij publicaties van de regelgever, toezichthouder en uitspraken van de (tucht)rechter. In menig andere discipline speelt de wetenschap bij voorgenoemde actoren een cruciale rol bij de totstandkoming van regelgeving, publicaties en/of respectievelijk gerechtelijke uitspraken. Een goed voorbeeld waarbij de kritische blik van de wetenschap lijkt te ontbreken, zijn de onderzoeksrapporten van de AFM. Deze worden nauwelijks door de accountantswetenschap gechallenged. Deze rapporten vormen op deze manier een dictaat voor de brede beroepspraktijk, zonder enige validatie of de ingenomen standpunten objectief bezien juist zijn. Zo ook publicaties van de NBA (denk aan COS Standaarden, handreikingen en de uitvoerbaarheid hiervan) en uitspraken van de tuchtrechter. Het zou in mijn optiek juist de wetenschap moeten zijn die de publicaties en uitspraken van voorgenoemde partijen afdoende uitdaagt, waardoor deze ook inhoudelijk meer op niveau komen.

Afsluitend

Deze opinie is primair bedoeld als wake up call voor de accountantswetenschap op het gebied van financial auditing. Het is 'the elephant in the room' waar maar niet over wordt gesproken. Als men blijft beweren dat het een wetenschap is, draag dit dan ook uit op zo'n manier dat de algehele brede beroepspraktijk hier baat bij heeft. Neem een leidende rol in hoe een controlerend accountant zich ontwikkelt op het gebied van financial auditing en laat dit niet enkel over aan de toezichthouder, regelgever en tuchtrechter. Bovendien moet de accountantswetenschap zich voldoende kunnen distantiëren van belangen van individuele kantoren en kunnen inspelen op wat actueel is en waar ook de brede beroepspraktijk behoefte aan heeft. Ik ben ervan overtuigd dat op deze manier de accountantswetenschap een actieve bijdrage kan leveren.