Discussie Opinie 12 juni 2025

Richting kiezen: het beroepsprofiel tussen continuïteit en verandering

Na een analyse van het debat rondom het nieuwe beroepsprofiel voor accountants, wordt in dit vervolgartikel gekeken naar afwegingen en risico's rondom de besluitvorming hierover.

Jan Wietsma

Op 16 juni 2025 ligt er voor de leden van de NBA een beslissing die de toekomst van het accountantsberoep mede zal bepalen. Het voorgestelde beroepsprofiel - met of zonder amendementen - ligt ter stemming. De discussie daarover heeft zich verbreed en verdiept. Waar het aanvankelijk ging over opleidingsroutes en bevoegdheden, draait het inmiddels om de kern van het beroep: wat is de rol van de accountant, hoe onderscheiden we ons in de markt en wie bepaalt die koers?

In mijn eerdere bijdrage op deze website ging ik in op de spanningen achter de schermen. In dit vervolg presenteer ik een overzicht van afwegingen, risico's en aanbevelingen die bij dit besluit horen.

Een fundamentele spanning

De kernvraag luidt: doet het voorgestelde profiel recht aan de inhoud van het beroep én is er voldoende draagvlak in het veld? De NBA benadrukt dat het nieuwe profiel pluriformiteit en flexibiliteit bevordert. Kritische geluiden - met name vanuit mkb-hoek, zoals SRA, Novaa, MKB-Nederland en Auxilium - wijzen op risico's voor de herkenbaarheid van de AA-titel en de aantrekkingskracht van de beroepsopleiding.

Tegenover deze zorgen staan de young profs en grotere kantoren, die juist kansen zien om de instroom te vergroten en nieuwe generaties aan te spreken. De spanning tussen behoud en vernieuwing is daarmee voelbaar.

Politieke framing en gebrek aan transparantie

De communicatie over het profiel is strategisch geladen. Waar de NBA spreekt over "modernisering" en "keuzeruimte", zetten critici in op termen als "statusverlies" en "verwatering". De framing is effectief, maar verhult soms een gebrek aan onderbouwing. Daarnaast wordt vanuit het mkb kritiek geuit op het besloten karakter van de besluitvorming. Het gevoel dat het profiel "in de luwte" is ontwikkeld, versterkt het wantrouwen.

Van inhoud naar identiteit

De discussie over het beroepsprofiel is niet los te zien van bredere ontwikkelingen in en rond de accountancy. De maatschappelijke verwachtingen veranderen. De rol van assurance in een datagedreven samenleving staat ter discussie. Digitalisering, ESG-rapportage, ethische dilemma's en het groeiend belang van soft skills beïnvloeden wat er van accountants wordt gevraagd - en wie dat beroep aantrekkelijk vindt.

Tegen deze achtergrond is het begrijpelijk dat de NBA een profiel wil neerzetten dat wendbaar is, pluriform in uitwerking en aantrekkelijk voor nieuwe generaties. Tegelijkertijd leeft onder veel mkb-accountants de angst dat de kern van het beroep - de herkenbare toegevoegde waarde in het midden- en kleinbedrijf - in de vernieuwing wordt uitgehold. Daarmee raakt het profiel niet alleen de opleidingspraktijk, maar ook de beroepstrots en de positionering in de markt.

Een beroepsprofiel is dus niet slechts een technisch document. Het is een manifest over wat het beroep is, wil zijn en belichaamt. Die symbolische lading verklaart ook de emotie en het verzet die in de discussie meeklinken.

Governance onder vuur

Een terugkerend pijnpunt in het debat is de wijze waarop het profiel tot stand is gekomen. Verschillende mkb-georiënteerde partijen voelen zich gepasseerd in het ontwikkelproces. De kern van hun kritiek is niet alleen inhoudelijk, maar vooral procedureel: het gevoel dat het profiel in een kleine kring is opgesteld, zonder breed gedragen consultatie of transparante besluitvorming.

Dit roept fundamentele vragen op over de governance van de beroepsgroep. Wie bepaalt eigenlijk de koers van het beroep? Hoe wordt representatie gewaarborgd? En hoe zorgen we dat alle geledingen zich gehoord en gezien voelen?

Deze vragen raken aan het vertrouwen in de beroepsorganisatie als geheel. Een goed profiel kan mislukken bij slechte governance; een beperkter profiel kan juist legitimiteit krijgen als het zorgvuldig en participatief tot stand komt. Het gaat dus niet alleen om inhoud, maar ook om eigenaarschap.

De kern van het conflict: certificering, status en marktpositie

Een belangrijk element in het conflict is de status van de certificerende bevoegdheid. In het voorgestelde profiel is het denkbaar dat niet alle AA's automatisch bevoegd zijn tot wettelijke controle. Die bevoegdheid zou worden gekoppeld aan aanvullende eisen of keuzes in het opleidingspad.

Voorstanders zien dit als een logische aanpassing aan de praktijk, waarin veel AA's geen wettelijke controles uitvoeren. Het maakt differentiatie mogelijk en sluit aan bij individuele ambities. Tegenstanders vrezen echter een statusverlies van de AA-titel als geheel. De uniformiteit van het beroepsbeeld zou verdwijnen, met verwarring in de markt tot gevolg.

Daarmee is het profiel ook een strijdperk geworden voor het bredere debat over de positionering van de accountant. Gaat het om één beroep met verschillende smaken, of om verschillende beroepsgroepen met een gedeelde oorsprong? En wat betekent dat voor het gezag, de waarde en de zichtbaarheid van het beroep bij ondernemers, banken en toezichthouders?

Naar een beter alternatief: richting, ruimte en rugdekking

In plaats van te kiezen tussen uitersten, ligt de oplossing in het ontwerpen van een profiel dat ruimte biedt zonder richting te verliezen. Een gedragen beroepsprofiel bevat:

• Een heldere kern: de accountant als waarborg van betrouwbaarheid in maatschappelijke en economische informatie.
• Herkenbare specialisaties: audit, samenstel en advies als verschillende vormen van beroepsuitoefening, mét een gemeenschappelijk fundament.
• Een modulaire opleiding: geen keurslijf, maar een opbouw die recht doet aan verschillende ambities en werkvelden.
• Behoud van de certificerende bevoegdheid als norm, met expliciete routes voor wie hiervan wil afwijken.
• Een transparant ontwikkelproces, waarin alle geledingen vertegenwoordigd zijn en besluitvorming herleidbaar is.

Belangrijker nog dan de vorm, is de wijze waarop zo'n profiel tot stand komt. Een breed stakeholderberaad, een Delphi-methodiek of een onafhankelijke commissie kunnen bijdragen aan eigenaarschap. Wat nu ontbreekt, is niet alleen consensus over de inhoud, maar vooral vertrouwen in het proces.

Gevolgen bij invoering van het huidige profiel

Als het profiel in huidige vorm wordt ingevoerd, zijn er op korte termijn vier risico's te benoemen:

1. Verlies van herkenbaarheid in de markt. Ondernemers, banken en andere stakeholders weten niet langer wat een AA precies doet of mag doen. Dit kan leiden tot wantrouwen of overcompensatie via extra documentatie of externe second opinions.
2. Afnemende aantrekkelijkheid van de opleiding. Als het profiel te zwaar wordt of onvoldoende aansluit bij de adviespraktijk, kunnen studenten afhaken. Dat is vooral problematisch in een tijd van personeelsschaarste.
3. Structurele tweedeling binnen het beroep. Een verschil tussen AA's met en zonder certificerende bevoegdheid kan leiden tot statusongelijkheid, tariefdruk en interne concurrentie.
4. Juridische onzekerheden. Onduidelijkheid over bevoegdheden en routes kan aanleiding geven tot procedures en interpretatieverschillen, ook in het toezicht.

Tegelijkertijd is het niet uitgesloten dat de invoering van het profiel - mits met amendementen - ook kansen biedt. Het kan zorgen voor nieuwe instroom, modernisering van het onderwijs en positionering als een flexibel en adaptief beroep. Maar dan is wél een doordachte implementatie nodig.

Voorwaarden voor succesvolle invoering

Als de ledenvergadering toch besluit om het profiel aan te nemen, dan zijn er vijf randvoorwaarden die vanaf dag één moeten zijn geregeld:

1. Heldere communicatie: Er moet een landelijke campagne komen, gericht op ondernemers, banken en toezichthouders. De boodschap: wat doet een accountant, wat mag je verwachten en welke routes zijn er? Ook studenten en opleiders verdienen volledige transparantie.
2. Monitoring en evaluatie: Een publiek dashboard met cijfers over instroom, uitstroom, routes, klanttevredenheid en effecten op de arbeidsmarkt is essentieel. Jaarlijkse herijking van het profiel voorkomt dat het veroudert voordat het is ingeburgerd.
3. Nieuwe governance-structuur: Een onafhankelijke beroepsprofielcommissie met roulerende zetels en structurele consultatie van alle beroepsgroepen borgt eigenaarschap en draagvlak.
4. Juridische borging: Het profiel moet passen binnen de bestaande wet- en regelgeving. Waar dat niet het geval is, moet de NBA bereid zijn om wetswijzigingen aan te kaarten.
5. Flexibiliteit in opleiding en praktijk: Een profiel dat levenslang leren faciliteert, differentiatie in werkvormen mogelijk maakt en ontwikkeling stimuleert, zal op termijn meer opleveren dan een star systeem.

Wat als we het besluit uitstellen?

Uitstel hoeft geen teken van zwakte te zijn. Als het gepaard gaat met een duidelijke routekaart, kan het juist ruimte creëren voor herstel van vertrouwen. Voorwaarde is dan wel dat er niet wéér een gesloten proces volgt, maar een participatief traject met transparante spelregels.

Een uitstel van zes tot negen maanden, met een onafhankelijke procesbegeleider, kan voldoende zijn om tot een breed gedragen profiel te komen. Bijkomend voordeel: de discussie wordt dan losgetrokken van het gevoel van urgentie en kan daardoor rationeler worden gevoerd.

Herhaling voorkomen: drie structurele lessen

1. Zorg voor permanente dialoog. Richt een structureel overleg in tussen mkb- en RA-kantoren, onderwijsinstellingen, young professionals en toezichthouders. Niet ad hoc, maar met een doorlopend mandaat.
2. Maak data leidend. Besluitvorming op basis van cijfers over instroom, titelgebruik, klanttevredenheid en maatschappelijke relevantie voorkomt discussies op basis van aannames.
3. Versterk de governance van de NBA. Zorg voor betere balans in de ledenraad, meer transparantie in besluitvorming en een onafhankelijke ombudsfunctie bij geschillen over beleidskeuzes.

Tot slot: kies voor verbinding

De ledenvergadering op 16 juni is meer dan een stemming over een profiel. Het is een moment van reflectie over de richting van het beroep. De uitdaging is om uit de loopgraven te komen en samen een koers te vinden die herkenbaar is voor de markt, aantrekkelijk voor studenten én houdbaar voor de toekomst.

Of het besluit nu wordt genomen of uitgesteld: investeren in vertrouwen, communicatie en gezamenlijke sturing is onvermijdelijk. Alleen dan kan het accountantsberoep zijn rol als maatschappelijke gids en financieel geweten blijven vervullen.

Het profiel is geen eindstation, maar een kompas. De kunst is om gezamenlijk de richting te bepalen - zonder onderweg de verbinding met elkaar te verliezen.