Opinie

Accountant moet nieuw sociaal contract sluiten

Als we de rol van de accountant in overeenstemming willen brengen met wat de samenleving wil, zijn de accountantskantoren aan zet. Doen de kantoren dat niet, dan prijzen ze zich uit de markt.

Van accountants wordt verwacht dat zij de gebruiker van de jaarrekening tijdig opmerkzaam maken van de kans dat zij hun geld kwijt raken. Door in zijn verklaring geen voorbehoud te maken over de voortgang van het bedrijf verklaart de accountant dat hij erop vertrouwt dat het gecontroleerde bedrijf nog minstens een jaar op eigen kracht voort kan.  

Dagelijks zien we voorbeelden langskomen van bedrijven die onverwacht in zwaar weer komen. Waar was de accountant?, vroeg Ronald Plasterk zich af in het Financieel Dagblad van 13 februari 2012: "De accountancy, die moet controleren dat alle financiële informatie correct is, heeft ook steken laten vallen. Daarnaast zijn er eigenaardigheden ontstaan, die simpel kunnen worden verholpen." 

Is het inderdaad zo simpel? 

Moet de accountant expliciet vermelden in de jaarrekening  dat Vestia roulette speelde door overdadig renterisico's af te dekken, en dat men geld bij moet storten als de rente daalt? Iedereen kan in de jaarrekening lezen dat Vestia gokte.   

Moet de accountant er inderdaad voor waarschuwen dat de markt voor structured products kan opdrogen terwijl niemand tot 2007 ook maar in overweging nam dat dit tot de mogelijkheden behoorde? 

Moet de accountant ervoor waarschuwen dat onze banken grote risico's lopen als ze Griekse, Ierse, Italiaanse en Spaanse staatsobligaties bezitten?  Immers, binnen de Bazel-akkoorden was afgesproken dat elke door een OESO-land uitgegeven obligatie op de balans mocht worden opgenomen zonder hier eigen vermogen tegenover te stellen. Met andere woorden, volgens Bazel is de Griekse staatsobligatie risicovrij!  

Het is thans de maatschappelijke taak van de accountant om zeker te stellen dat de omvang van het vermogen in overeenstemming met de regels is vastgesteld. Dat is samen met  het ontbreken van een voorbehoud omtrent de continuïteit van het bedrijf precies de zekerheid die de accountant in veruit de meeste gevallen levert. 

Als we meer willen, is dat niet simpel te regelen.  De accountantskantoren houden zich thans muisstil. Laten zij zich eerst maar eens uitspreken over hoe zij aan de verwachtingen van de samenleving denken te voldoen. 

Wat kunnen de kantoren doen? 

De minimumpositie die ze in kunnen nemen is te benadrukken dat hun goedkeurende verklaring en de vaststelling dat de organisatie zonder bezwaar op eigen benen voort kan (going concern) belanghebbenden in staat stelt te besluiten of ze wel of geen zaken willen doen met het betrokken bedrijf. Daarmee verandert er niets, behalve dan dat we de samenleving erop attent maken dat wij op waarde controleren en de marktpartijen zelf hun conclusies moeten trekken.  

Een andere opvatting kunnen we lezen in recente rapporten van Deloitte waarin de organisatie peilt wat de samenleving dan verwacht. Volgens het integrated reporting-document moeten ondernemingen verantwoording afleggen over hun ethisch handelen en zou dit ook moeten worden geverifieerd door de accountant. 

In het Deloitte-rapport Toekomst van toezicht stelt commissaris Kees Storm voor hiervoor een gescheiden document te maken maar hij spreekt zich niet uit over de vraag of er een verklaring bij moet komen.  Bovendien wil hij dat auditcommissies zich uitspeken over risicobeheersing en governance issues.  

Wat daarin de rol van de accountant moet zijn wordt echter in het midden gelaten. Wat betekent zo'n uitspraak dan? Had de accountant met de auditcommissie moeten vaststellen dat Vestia met de termijncontracten gokte, en had dat dan in het jaarverslag opgenomen moeten worden?  Is dat wat accountantskantoren willen? 

Het is niet evident dat daarmee de positie van de accountant verbetert. Want, wat gebeurt er als de accountant  inschat dat er wordt gegokt en er toch een call komt op die termijncontracten waarmee het bedrijf in de problemen komt? Wellicht is het beter in zo'n geval dat de accountant zich verplicht zijn zorgen in de management letter op te nemen en dus de commissarissen expliciet in te lichten. 

Het is mooi dat 'balletjes' worden opgeworpen in rapporten, maar de vraag is of dit balletje naar een voorbedacht doel rolt. 

Het is duidelijk dat de samenleving veel grotere verwachtingen heeft van de accountant dan we nu waarmaken. Zolang de kantoren niet klip en klaar articuleren wat ze wel en niet leveren, zal de maatschappelijke teleurstelling in ons beroep voortwoekeren. Zo langzamerhand mag toch wel duidelijk zijn dat het beroep hiermee steeds verder in de verdediging wordt gedwongen. Dat proces gaat door tot de accountant zich niet meer kan verdedigen. 

Het is tijd dat het beroep - dat zijn de kantoren - aangeeft welke zekerheden men aan de samenleving wil en kan leveren. Ze moeten ook aangeven wat ze NIET leveren. Pas als het product duidelijk is kan een hernieuwd sociaal contract met de samenleving worden afgesloten. 

De opbrengst hiervan is duidelijk: minder teleurstelling, en fees die overeenstemmen met het geleverde product. Pas als definitief duidelijk is wat de accountant levert aan de samenleving, kan het beroep ook eisen dat bedrijven de fee betalen die hier tegenover moet staan.   

Het zou toch zonde zijn als het beroep zich uit de markt prijst!

Deze bijdrage verscheen op 29 maart 2012 in verkorte vorm in het Financieele Dagblad.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Jan Bouwens is hoogleraar accounting UvA en research fellow University of Cambridge.

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.