Accountant
NBA-platform voor accountants en financials
Overig
Magazine Podcast Dossiers Nieuwsbrief Contact
Home > Opinie > 2013 > 2 > Professionele scepsis: probleem opgelost?
Opinie

Professionele scepsis: probleem opgelost?

Leestijd van ongeveer 3 minuten 14 reacties

Het valt mij op dat we de laatste tijd niets meer horen over professionele scepsis, door de NBA aangeduid als PKI (Professioneel-kritische instelling). Komt dat omdat we allemaal de verplichte cursus in 2012 hebben gedaan? Hebben we het nu wel onder de knie c.q. zit het nu wel tussen onze oren?

Dit, terwijl er zich in de pers nog met regelmaat situaties voordoen waarbij publiekelijk de vraag wordt gesteld: "Waar was de accountant?" Nu ben ik het er niet mee eens dat elke corporate failure aan de accountant wordt toegeschreven, maar de maatschappij mag wel verwachten dat wij gewoon goed ons werk doen.

Om dus maar met de deur in huis te vallen: Volgens mij is PKI iets wat vooralsnog altijd, overal en elke keer de aandacht behoeft. In ieder geval tot het in ons DNA zit, en ik denk dat we daar nog niet zijn.

Anderhalve dag cursus is daar niet voldoende voor. Het plan van aanpak van de NBA zegt dan ook 'Verbetering van de kwaliteit: Een beroepsbreed programma gericht op gedragsverandering, met name de verbetering van professionele scepsis, inclusief verplichte permanente educatie'. En een programma is volgens mij iets van de lange adem, zeker als het om gedragsverandering gaat.

Nu ben ik in deze tijd weer druk bezig met de controles 2012 van de organisaties waar ik als extern accountant functioneer. En is PKI dus heel actueel. Je vraagt je dus af - plat gezegd - waar je eventueel een oor kan worden aangenaaid. Of waar de cliënt onvoldoende kennis heeft en we dus allebei een oor kunnen worden aangenaaid. En dat bespreek je in je team, en je consulteert specialisten, maar het blijft een uitdaging. Ben je uiteindelijk wel kritisch genoeg?

Recent reviewde ik een controledossier en daarin werd voor alle belangrijke controlestappen gedocumenteerd hoe PKI was toegepast. Ik vond dat een uitkomst. Door te documenteren jezelf dwingen om vast te stellen of je voldoende professioneel-sceptisch bent geweest. En dat vervolgens te onderbouwen met wat je dan precies op dat gebied hebt gedaan. Ideaal ook om de discussie aan te gaan of we volledig zijn geweest in onze controle, of we de risico's voldoende hebben onderkend, hoe de cliënt reageerde etc.

Misschien een beetje naïef van mij, maar ik vind dit een heel praktisch instrument om PKI invulling te geven. Wellicht zijn er nog wel meer praktische oplossingen om PKI te stimuleren en zou er een rol voor de NBA weg gelegd zijn om deze te verzamelen. Past dat in het 'beroepsbrede programma'?

Een ander aspect van PKI is heldere communicatie. In mijn contacten met commissarissen wordt er vaak over geklaagd dat accountants er moeite mee hebben om duidelijk hun mening te geven.
In december had ik mijn PKI-terugkomdag en daar werd dat bevestigd. We hebben geoefend hoe je een probleem aan de orde stelt, in dit geval een vermoeden van fraude.

Tjonge, wat vinden wij het als beroepsgroep moeilijk om zo'n gesprek te voeren. De eerste woorden die vallen zijn 'niet materieel' en 'mogelijk een klein probleempje'. Nu kan het zijn dat ik in een slechte groep zat, maar dat geloof ik niet. Wat ik wel geloof is dat de gemiddelde accountant het moeilijk vindt om een dergelijk gesprek te voeren.

Oftewel, we moeten beter leren communiceren, zeker nu onze signalerende functie steeds belangrijker wordt en de maatschappij daar nadrukkelijk om vraagt. Dus dit hoort mijns inziens ook bij 'een beroepsbreed programma gericht op gedragsverandering, met name de verbetering van professionele scepsis, inclusief verplichte permanente educatie'.

NBA, waar blijft de verplichte vervolgcursus?

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Ruud Dekkers is partner bij PricewaterhouseCoopers Accountants NV. Dekkers was van 2010 tot en met 2012 voorzitter van het NIVRA.

Gerelateerd

14 reacties

Toine Goossens

Beste Ruud, Een late reactie, maar niet bedoeld als mosterd na de maaltijd. Je geeft een heel erg goed voorbeeld hoe je PKI in de praktijk kunt brengen. Dank en hulde hiervoor. Jammer dat er niet meer reacties met vergelijkbare methodes waren. In de discussie sluimert de vraag wat nou belangrijker is: 'De theorie van de ethiek, of toepassing van ethiek door instrumenten te ontwikkelen die inspelen op en rekening houden met het feed back geven op gedrag'. Met veel genoegen heb ik deelgenomen aan de inleidingen en discussies over de klassieke ethische denkers. Nog steeds veel hulde voor Joop, Arnout en Johan. Ik heb er van geleerd dat ethische denkers op staan op het moment dat de oude interne samenhang in een maatschappij verloren gaat én dat die denkers in de vrijheid van hun denken worden beperkt door hun directe sociale omgeving (zeg maar de klasse waarvan zij afhankelijk zijn). Overigens stonden veel van de denkers die zich daar uit hebben losgemaakt aan de wieg van revolutionaire bewegingen. Zo ver mogen wij het nu niet laten komen. Het zijn niet de principes van ethiek of deugdenleer die ter discussie staan, die hebben 'eeuwigheidswaarde'. Het is de vrijheid om van gangbare ethiek af te wijken zonder daarin gecorrigeerd te worden. Met nu een diepe vertrouwenscrisis als gevolg. In mijn ogen spelen accountants een grote rol in het herstel van 'vertrouwensgedrag'. Dat begint met ons zelf, maar kan niet zonder die visie luid en duidelijk uit te dragen. Je hebt de NBA daarin de goede weg op gestuurd. Dan nog de vraag of je dat allemaal wetenschappelijk kunt onderbouwen. Nee dat kan niet. Nooit zal de effectiviteit van tegenspraak, zoals PKI, met concrete resultaten te onderbouwen zijn.

Jan Wietsma

Beste Jan, Ik zal zorgen Ralph van den Bosch contact met je opneemt. Hij heeft de Ethiekwijzer ontwikkeld en kan ook verwijzen naar de onderliggende wetenschappelijke validatie. Met vriendelijke groet,

Jan Bouwens

AT:Jan Dit vergt het instrument en de validering gerapporteerd in een gepubliceerd paper. Op basis van de bedrijfsgegevens kan ik niet vaststellen of de maatstaven juist zijn.

Jan Wietsma

AT:Jan Zie:www.dilemmamanager.nl/index.asp?page=148&menu=4 Je kunt altijd contact opnemen van Ralph van den Bosch.

Ruud Henneman

Beste Ruud, Ik heb met interesse jouw blog gelezen, en herken wel wat je schrijft. Zelf bent ik organisatiepsycholoog en vanuit die rol al binnen vele accountantskantoren bezig geweest met processen, waar gedragsverandering centraal staan. Ik merk dat vele accountants zien dat de klant om een andere dienstverlening, en dus ander gedrag, vraagt. Rationeel zien ze dat dit ook een verandering in opstelling, bejegening e.d. vraagt. Maar het bespreken/identificeren is een, het daadwerkelijk in de praktijk uitoefenen is twee. Ik merk dat dan een eenmalige cursus geen soelaas biedt. Er zijn steeds argumenten om terug gevallen in oud gedrag. Goede ervaringen heb ik met coaching on-the-job en ervaringen regelmatig bespreken. Ik weet dat vele accountantskantoren een fiscaal overleg hebben; waarom niet periodiek een overleg waarin dit soort gesprekken worden geoefend (bijv rollenspel) en waar ook ruimte is voor het bespreken van lastige klanten, moeilijke gesprekken voeren. Ik zie wel licht in de tunnel: steeds vaker staan accountants-professionals (geldt ook voor advocaten en notarissen) hiervoor open. Mijn stelling is ook: mensen maken het merk! Er is dus werk aan de winkel. Met groet, Ruud Henneman

Jan Bouwens

AT: Jan zou je ook de wetenschappelijke publicaties kunnen geven waarin de hieronder genoemde instrumenten zijn gevalideerd? Bedankt.

Jan Wietsma

Beste Ruud, Mooi dat je het debat blijft aanzwengelen. Een 12-urige cursus is natuurlijk onvoldoende om daadwerkelijk gedragsveranderingen te bewerkstelligen. Wat de PKI bereikt heeft is dat een deel van de accountants er meer over is gaan nadenken. Continue met PKI bezig zijn moet gevoed worden door een intrinsieke betrokkenheid. Dat is voor veel mensen een langdurig proces. Om accountants daarbij te ondersteunen gebeurt er natuurlijk best wel iets: - In 'De Accountant' verschijnen er nog regelmatig artikelen over dit onderwerp - In MCA het lijfblad voor de AIB eveneens In het voorjaar organiseert de werkgroep Leiderschap en ethiek een bijeenkomst waarbij een prominent spreker in zal gaan op onderwerp ethiek. Er is inmiddels een wetenschappelijk onderbouwde "Ethiekwijzer" ontwikkeld voor accountants. Er is een initiatief genomen voor het oprichten van "De Academie voor Financiële Ethiek" Er wordt gewerkt aan het opzetten van vrijplaatsen om PKI-vraagstukken te bespreken. Maar dit alles is ondersteunend. Het gaat uiteindelijk om de vraag of de individuele accountant bereidt is om de confrontatie met zichzelf aan te gaan om zodoende te ontdekken dat hij ook geen "Bruce Almighty" of dat het hem aan lef ontbreekt om lastige kwesties daadwerkelijk bespreekbaar te maken.

Ruud Dekkers

Beste allen, Dank voor jullie reacties. Ik heb behoefte om op enkele te antwoorden. Beste Hans, Ik ben het niet met je eens dat het hier om een compliance achtige oplossing gaat. Gedragsverandering wordt ook geholpen door het delen van praktische ervaringen. Permanente educatie heeft als doelstelling om jaarlijks bij te spijkeren. Verplichting van een bepaald onderwerp ontneemt een stuk keuzevrijheid. Gegeven het belang van PKI lijkt me dat gerechtvaardigd en het is ook een signaal naar de maatschappij dat de kritiek serieus genomen wordt. Beste Benne, Ik ben het met je eens maar probeer praktische oplossingen aan te dragen om aan de verwachtingen te voldoen. Beste Anne-Marike, Ik wacht in spanning de berichten af. Beste Ed Engbers, Ik zou het zo graag met je eens willen zijn want dan doen we allemaal wat van ons verwacht wordt. Echter, helaas waren bij de vele incidenten die de krant haalden ook vele accountants in business betrokken. Dus ook in die gevallen zul je als externe accountant altijd je cliënt en haar medewerkers professioneel sceptisch tegemoet moeten treden en dus na moeten denken over waar het eventueel fout kan gaan.

Ed Engbers

Beste collega Dekkers, Inhoudelijk ben ik het volledig met je eens. Het gedrag wordt niet anders door een cursus van 1,5 dag. De PKI cursus is slechts een begin. Toch heb ik me erg gestoord aan je opmerking "Je vraagt je dus af - plat gezegd - waar je eventueel een oor kan worden aangenaaid.". Ik ben RA, accountant in business, en de jaarrekening van onze organisatie wordt door een RA gecontroleerd. Ruud, stel jij je die vraag ook als jij onze jaarrekening zou controleren? Ik zal volgende week aan onze accountant eens vragen of hij met dezelfde instelling aan de controle van onze jaarrekening begint.

Anne-Marike van Arkel

Het onderwerp professioneel-kritische instelling staat nog steeds prominent op de agenda van de NBA. Het uitrollen van de verplichte cursussen uit 2011 en 2012 is inmiddels vrijwel afgerond. Thans wordt gewerkt aan een breder pakket van opleidingen als vervolg op het project PKI. Daarbij wordt met name gekeken naar verbetering van de schriftelijke en mondelinge communicatie door de accountant. Een en ander is onderdeel van het kernproject 'Verbeter signalerend vermogen' van het NBA-bestuur voor 2013. Binnenkort zal hierover aan de leden meer informatie worden verstrekt. Anne-Marike van Arkel, algemeen directeur NBA en projectleider PKI

benne veldman

Beste Ruud, ben al een tijdje uit het vak ,maar volg de ontwikkelingen in het vak tegenwoordig van zekere afstand.Wat mij opvalt is dat de discussies binnen het beroep een worsteling weergeven met de oplossing van vraagstukken die vanuit het maatschappelijk verkeer worden aangedragen.Discussies die bovendien tijd consumeren ,terwijl het de vraag is of deze tijd je wordt gegund. Zo ook tav PKI. Voor het maatschappelijk verkeer is dit geen vraagstuk meer,maar een reele verwachting,die telkens moet worden waargemaakt.Nu de impact van de maatschappelijke opdracht steeds nadrukkelijker als uitgangspunt moet worden genomen,zal binnen de controle opdracht bij de oordeelsvorming telkens de vraag aan de orde zijn,of het eindoordeel voldoet aan reele verwachtingen van het maatschappelijk verkeer. Mijns inziens is niet de vraag of het oordeel voldoet aan eisen van PKI,hoe goed ook gedocumenteerd,maar of voldaan is aan de maatschappelijke verwachtingen.Die kunnen per opdracht verschillen.Het is de vraag of deze maatschappelijke verwachtingen in het huidige raamwerk van regels en voorschriften voldoende zijn uitgewerkt, mvg Benne

Hans Dijkstra

Zouden een of meer vervolgcursussen echt zinvol zijn, alleen omdat ze verplicht zijn? Als de aandacht voor PKI daarvan blijkt te hangen in 2013 en volgende jaren dan kan je het beter achterwege laten Het is wel interessant dat het voorbeeld van Ruud Dekkers richting compliance gaat, een (extra?) checklist om te kijken of je je werk goed hebt gedaan, terwijl de aanpak van Arnout van Kempen c.s. meer om gedragsverandering gaat. Het eerste (hoe goed ook als die extra check nodig is of wat toevoegt) is een structuur- of procesverandering, en die is veel gemakkelijker te realiseren dan die gedragsverandering. De oproep van Ruud Dekkers is op zich goed (we worden er zeker niet minder van), maar ik ben bang dat PKI in zijn voorbeeld toch vooral het perfectioneren is van een controle- en documentatieaanpak. Een aanpak die (ook) de huidige crisis niet minder heftig had gemaakt. Zie de onderzoeken over het nut van SOX. Natuurlijk is de 'cycle of boom and bust' (zie boek over 800 jaar financiële crises) niet te veranderen door accountants. Maar door meer moed te tonen - los van feit of klant zich aan alle regels heeft gehouden - kan je wel een beetje bijdragen aan het waarschuwen in de aanloop naar zo'n crisis. De uitkomsten van het tweede Amarantis-onderzoek deze week zijn daar een voorbeeld van denk ik. En of we als beroep in Nederland nu al die richting op gaan?

Jan Bouwens

Beste Ruud, Bedankt voor je oproep, Onderzoek suggereert dat het niet dienstig is van een “klein probleem” te spreken of van “niet materieel,” en al zeker niet als de accountant deze woorden eufemistisch inzet. Zo gauw een accountant een kwestie stelt, is deze materieel. Natuurlijk kan de accountant de kwestie foutief aan de orde stellen maar dan nog is het beter om stellig te zijn. De reden is dat wanneer zaken in het klein zijn toegestaan men zich onmiddellijk op het hellende vlak begeeft. Dat wil zeggen: er is vastgesteld dat aan een majeure integriteitschending altijd een onschuldige rimpeling vooraf gaat. Het gaat er precies om ook deze op het oog onschuldige afwijkingen aan de orde te stellen. Wellicht is het ook een idee om eufemismen toch uit het taalgebruik van de accountant te weren opdat duidelijk is voor de gecontroleerde dat het menens is.

Arnout van Kempen

Beste Ruud, Johan Visser, Joop Anemaet en ik hebben afgelopen zomer een driedelige cursus opgezet naar aanleiding van uitspraken van de heer Kinneging. Hij stelde dat accountants wat teveel mekkeren over dilemma's waar helemaal geen dilemma's bestaan. Om de accountant verder te helpen, moet hij kennis krijgen van de klassieke ethische denkers. Wij hebben die uitdaging opgepakt en accountants die daar zin in hadden uitgenodigd kennis te nemen van het denken van Aristoteles, Augustinus en Kant, en dat denken toe te passen op de accountantspraktijk, met de Lehmann-casus als kapstok. Als je een beetje goochelt met de URL kan je het hier nog nalezen: www (punt) accountant.nl/Accountant/Nieuws/Workshops+Wat+zeggen+Aristoteles,+Augustinus+en+K.aspx We hebben recent geevalueerd en vastgesteld dat de opzet goed werkte, maar dat we de keuze van de filosofen anders moeten maken. Wij gaan e.e.a. aanpassen en wel zo dat je in feite een vervolg krijgt op de PKI-cursus. We moeten nog met diverse partijen in gesprek, en het is allemaal nog niet af, maar ik bied je alvast graag aan: als je een vervolg op de PKI-cursus wil voor PricewaterhouseCoopers, dan komen we graag eens met je praten over het initiatief waar wij mee bezig zijn.

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.

Relevantie Datum