Opinie

Onderzoeksraad

Een van de 53 voorstellen van de werkgroep Toekomst Accountantsberoep betreft de instelling van een onafhankelijk onderzoeksinstituut ('onderzoeksraad'). Een voorstel waar - naar nu blijkt - TNO al vanaf de zomer onderzoek naar heeft gedaan.

Afgelopen vrijdag werd het TNO-rapport uitgebracht. Gedateerd in oktober 2014 maar nu dus pas uitgebracht. Waarom nu pas? En waarom hoorden we niet eerder nadrukkelijk over de opdracht aan TNO die al in de vroege zomer - toen de werkgroep nog bezig was - is verstrekt? In het rapport wordt namelijk gemeld dat er reeds in juli en augustus 2014 interviews ten behoeve van het rapport zijn gehouden.

Interviews met wie? Ik zou het niet weten. Het summiere rapport zegt niet meer dan dat er interviews zijn gehouden met 'drie personen uit de accountancysector, één iemand van de Onderzoeksraad voor Veiligheid en iemand van VNO/NCW'. Wij - het volk - mogen echter niet weten wie dat nu precies zijn, laat staan wat ze precies hebben gezegd.

Tsja. Dit lijkt natuurlijk nergens op. Zo zijn de AFM - die naar verluidt moeite lijkt te hebben met een Onderzoeksraad -  en het Ministerie van Financiën niet gehoord. Maar ook is volstrekt onduidelijk of de NBA-leden die in het verleden hebben gepleit voor een 'openbaar aanklager' of een soortgelijk instituut, wel aan het woord zijn geweest.

En dan de probleemstelling: 'De NBA wil weten welke maatregelen zij moet nemen om het lerend vermogen van de accountancy-beroepsgroep concreet te kunnen vergroten en als gevolg daarvan de kans op eventueel toekomstige incidenten te reduceren. De sector vraagt zich af of een onderzoeksraad voor de financiële sector daar één van de juiste middelen voor vormt.'

Een gestuurde opdracht. Het onderzoek mocht blijkens de laatste zin kennelijk alleen gaan over de onderzoeksraad. Andere alternatieven (om het lerend vermogen van de sector te vergroten) moesten buiten schot blijven. Het alternatief van de 'openbaar aanklager', waar de parlementaire enquêtecommissie Bouwnijverheid reeds in 2002 voor heeft gepleit en dat nauw samenhangt met de onderzochte problematiek,  komt in het rapport niet voor. Een referentie naar het bestuursstandpunt waar we in deze nog steeds op wachten evenmin.

Enfin. Ik betitel het TNO-rapport als een vluchtig schotschrift met gebrek aan diepgang. Daar had men vanaf in ieder geval juli tot en met november geen 5 maanden over hoeven te doen. Het voegt weinig toe aan een serieuze discussie.

Te makkelijk wordt aangehaakt op een bestaand model van de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Uitgangspunt van de rapportages van die Raad is ‘de overtuiging dat mensen hun werk goed willen doen en dat de omstandigheden er vaak toe leiden dat mensen fouten maken.'

Wilden de falende accountants in majeure kwesties zoals Amarantis, DSB, Econcern, Innoconcepts, Landis, Philips Pensioenfonds, Van der Moolen en bijvoorbeeld Vestia hun werk wel goed doen? Is in dergelijke kwesties sprake van mensen die fouten maakten?

Of is het waar wat de werkgroep Toekomst Accountantsberoep stelt? Namelijk dat het niet om incidenten gaat, maar door de aaneenschakeling om een 'structureel probleem'.

En als de volgende stelling van diezelfde werkgroep waar is, dan is er geen sprake van fouten maar van een doelbewust verzaken van de zorgplicht: ‘De werkgroep constateert dat de hoogconjunctuur waarin veel van de huidige accountants zich professioneel hebben ontwikkeld, gecombineerd met het ontbreken van effectieve controlemechanismen zoals extern toezicht, heeft geleid tot een geleidelijke verwaarlozing van elementaire vakprincipes'.

En is dat laatste - 'verwaarlozing van elementaire vakprincipes' - nu ook niet hetgeen de AFM al enkele malen in haar rapportages heeft aangetoond? Kregen 3 van de 'grote 4' hiervoor in de context van het de facto niet nakomen van de zorgplicht al geen boetes voor opgelegd?

En tonen zelfs de oorzakenanalyses van de kantoren niet aan dat er van fouten geen sprake is? Spreken die immers niet onder meer over een 'gebrek aan discipline', 'onvoldoende doorgronden van bedrijfsprocessen' en bijvoorbeeld 'onvoldoende inzet van mensen op het juiste niveau'?

Als gezegd: dat heeft niets met fouten te maken. Het ging om het willens en wetens aanvaarden van de aanmerkelijke kans op bedrijfsongelukken door een tekortschietende opzet en uitvoering van de controle.

Nee, het TNO-rapport kan wat mij betreft de prullenbak in. Het staat bol van doelredeneringen zonder daadwerkelijke kritische beschouwingen, het kijken naar alternatieven, het wegen van voor- en nadelen.

Het leest als een grote doelredenering richting een uitbreiding van de taken van de huidige Onderzoeksraad voor Veiligheid. Waarbij vooral moet worden gezorgd dat het aanwijzen van schuldigen, het straffen en/of aansprakelijk stellen dient te worden vermeden.

Zoals de NBA ook elders telkens laat weten een voorstander van 'blamefree reporting' te zijn. Maar als je het niet wilt voelen, zal je het ook nooit leren.

Kortom, een wonderlijk rapport dat niet zonder meer kan worden overgenomen. En waar - naar ik veronderstel - de AFM, het Ministerie van Financiën en het kritische deel van onze Ledenvergadering weinig meerwaarde in zullen zien. Mij lijkt het laatste woord er in ieder geval nog niet over gezegd.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Marcel Pheijffer (1967) is hoogleraar Forensische Accountancy aan de universiteiten Nyenrode en Leiden.

Gerelateerd

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.