Opinie 23 mei 2017

Weten en meten

Van 10 tot 12 mei 2017 was ik in Valencia voor het jaarlijkse congres van de European Accounting Association (EAA). Ongeveer duizend wetenschappers uit de hele wereld kwamen bij elkaar om tijdens parallelsessies hun draft papers te presenteren op gebieden als auditing, financial reporting en governance.

Doel was om op basis van vragen en feedback het wetenschappelijk onderzoek weer een stap verder te brengen. Dit, in combinatie met input van individuele wetenschappers en reviews door wetenschappelijke journals, vormt een belangrijk proces om onderzoekskwaliteit te waarborgen.

Er werden tijdens het congres diverse onderzoeken naar controlekwaliteit, inclusief factoren die dit beïnvloeden, gepresenteerd. Interessant is bijvoorbeeld de bevinding van Hammersley&Ricci dat de kwaliteit van de controle van schattingen toeneemt indien een stap-voor-stap gedefinieerd controleplan wordt vervangen door een controleprogramma waarin de focus ligt op het te behalen doel. Of die van Vega&López die concluderen dat industrie-ervaring van een kantoor significant van invloed is op controlekwaliteit. Hardies e.a concluderen in het verlengde hiervan dat industrie-ervaring van de auditpartner belangrijker is voor de controlekwaliteit dan zijn of haar algemene ervaring. Kiran e.a. en Dong&Eugster onderzoeken de rol van directors verantwoordelijk voor corporate governance respectievelijk investeerders. Zij concluderen dat directors met een groter reputatierisico en institutionele investeerders een positieve invloed hebben op de kwaliteit van de controle.

Minstens even interessant als de onderzoeksuitkomsten is hoe wetenschappers aankijken tegen controlekwaliteit en hoe ze dit meten. Een onderwerp waar ook op het FAR-congres (7 en 8 juni 2017) door wetenschappers, accountants en stakeholders over zal worden gesproken. In onderzoeken wordt controlekwaliteit bijvoorbeeld gemeten aan de hand van de naleving van controlestandaarden, kwaliteit van de toelichting in de jaarrekening, kwaliteit van de accruals, maatstaven voor earnings management, afgegeven going-concern opinies, noodzaak tot foutenherstel of de betaalde audit fee.

Je zou kunnen stellen dat je de kwaliteit van de controle en de toegevoegde waarde van de accountant moet afmeten aan het aantal fouten dat hij vindt en laat corrigeren. Het aantal gecorrigeerde fouten en doorgevoerde verbeteringen in jaarrekeningen als gevolg van de controle is in mijn ervaring talrijk. De buitenwereld ziet echter vooral iets van ons werk als het niet goed gaat. En wie wist er dat accountants in de periode 2013-2015 bijna drieduizend ongebruikelijke transacties hebben gemeld bij FIU-Nederland? De sector zou meer kunnen doen om haar prestaties beter zichtbaar te maken zonder de geheimhoudingsplicht voor een individueel geval te overtreden door hierover generiek te rapporteren dan wel wetenschappers hier onderzoek naar te laten doen.

Maar de toegevoegde waarde van de accountant gaat veel verder dan dat. Moeten we de effectiviteit van trajectcontrole afmeten aan het aantal bekeuringen dat wordt uitgedeeld of juist aan het aantal mensen dat zich vanwege die trajectcontrole aan de snelheid houdt? Moeten we de effectiviteit van de politie afmeten aan het aantal boeven dat wordt gevangen of aan de afname van de criminaliteit cq. toename van het gevoel van veiligheid in de samenleving? De preventieve werking van de controle is misschien wel belangrijker dan de detectieve werking. Wie weet hoe veel mensen of ondernemingen niet frauderen vanwege de accountantscontrole waar ze dat anders wel zouden doen, hoe veel beter de interne beheersing is bij ondernemingen als gevolg van de jaarlijkse controle en hoe veel beter de verslaggevingsregels worden nageleefd door ondernemingen die weten dat de accountant dat nog gaat toetsen?

We hebben hier waarschijnlijk allemaal wel een gevoel bij. Het is echter lastig aantoonbaar. Wetenschappelijk onderzoek geeft ook hier echter interessante inzichten. Een greep uit het vorige week gepresenteerde onderzoek.

Zo concluderen Bao&Choi dat misreporting significant minder vaak voorkomt bij hedge funds die worden gecontroleerd dan bij hedge funds zonder accountantscontrole. Downing&Langli vinden een positieve relatie tussen de kwaliteit van de jaarrekening en naleving van fiscale regelgeving en de accountantscontrole. Ook Dedman&Kim concluderen dat de kwaliteit van de jaarrekening hoger is als een onderneming wordt gecontroleerd. Lont&Scott concluderen dat ondernemingen die zich (vrijwillig) laten controleren een betere credit score krijgen, en volgens Porumb&Karaibrahimoglu zien banken belang in kwartaalreviews en financieren ze tegen een lagere rente als een onderneming bereid is om deze te ondergaan. Huq e.a. stellen zelfs vast dat ondernemingen die zich vrijwillig laten controleren een hogere werkgelegenheidsgroei realiseren dan ondernemingen die dat niet doen.

Het onderzoek dat tijdens het EAA-congres is gepresenteerd bevindt zich vaak in de beginfase van de cyclus. Tijdens het congres werd soms stevig gediscussieerd over de opzet van het onderzoek en de conclusies die kunnen worden getrokken. Het laat echter wel zien dat er veel meer over de kwaliteit, de toegevoegde waarde en mogelijkheden voor kwaliteitsverbetering van de controle te zeggen valt dan op basis van de, ook interessante, individuele cases die de krant halen.

Het FAR-congres volgende maand zal hier ook weer voldoende mogelijkheid voor bieden. Ik sprak in Valencia met internationale collega-wetenschappers over het vorig jaar opgerichte onderzoeksinstituut. De interesses voor en de positieve reacties op het instituut bevestigen weer eens dat we best trots mogen zijn op dit Nederlandse initiatief. Meer kennis over de factoren die controlekwaliteit beïnvloeden is hard nodig.