Opinie 01 juli 2009

Aanpassing fair value helpt banken maar vernielt banksysteem

De International Accounting Standards Board (IASB) heeft voorgesteld om banken toe te staan uitstaande leningen te waarderen tegen de door het management verwachte opbrengst. Tot voor kort schreef de regel voor dat deze op basis van marktwaarde werden gewaardeerd, waardoor enorme afboekingen op deze bezittingen moesten worden doorgevoerd.

Behalve dat dit de betrokken banken noopte tot verliesrapportering, was het effect dat ze hun uitleencapaciteit zagen krimpen. Immers, banken mogen geld uitlenen naarmate zij over een groter eigen vermogen beschikken. De verliezen op hypotheken raken het eigen vermogen rechtstreeks en daarmee de leencapaciteit.

Omdat de banken meer vertrouwen hebben in de leningen dan de markt, willen ze de leningpakketten liever waarderen tegen de door hen verwachte waarde. Dat dient twee doelen. Er hoeven geen verliezen te worden gemeld, en de leencapaciteit bank blijft in stand.

Ook overheden hebben belang bij deze aanpassingen. De overheid wil immers graag dat banken weer geld gaan uitlenen.

Deze aanpassing vormt echter het zaad voor de volgende kredietcrisis.

We zouden kunnen stellen dat het financieel systeem slecht corrigeert voor overwaardering in de markt van verstrekte leningen. Leningen worden dan meer waard. Dat blijkt aan de debetzijde van de balans, en uit de opgeblazen eigen vermogenspositie. Een hoog eigen vermogen geeft de bank dan weer de kans om nog meer leningen te sluiten.

Maar dit kan nauwelijks gelden als een serieus bezwaar tegen specifiek fair value accounting. Stel dat we de pakketten van leningen waarderen tegen de verwervingsprijs -historische kosten. In dat geval heeft de commerciële bank een prikkel om het verschil tussen (geïnfleerde) marktwaarde en boekwaarde te gelde te maken om langs die weg alsnog de leencapaciteit te verhogen, terwijl het banksysteem evengoed achterblijft met overgewaardeerde leningen. Alleen de ‘verkopende' bank profiteert ervan.

In feite is de samenleving dan zelfs beter af met fair value accounting, omdat de commerciële bank dan in elk geval niet de prikkel heeft om opgeblazen leningen te verkopen.

Een gevaar waar de banklobby zich op richt is dat de banken worden gedwongen om door de markt ondergewaardeerde leningen te verkopen teneinde aan kapitaaleisen van centrale banken tegemoet te komen. We zouden dit probleem kunnen omzeilen door fair value accounting te vervangen door accounting tegen historische kosten.

Maar is dat wel een oplossing? Zodra de bank meent dat de markt de leningen te hoog prijst, is er een enorme prikkel deze met winst te verkopen. Opnieuw blijft het banksysteem dan met overgewaardeerde leningen achter.

Wat is dan wel een oplossing?

Die moet worden gevonden in de ontkoppeling van het balanswaarderingsstelsel en de kapitaaleisen die de toezichthouder stelt. Zo zouden regels kunnen bestaan die er in voorzien dat het eigen vermogen wordt gecorrigeerd voor ongerealiseerde verliezen en winsten op bezittingen die beschikbaar zijn voor verkoop. Deze ontkoppeling heeft tot gevolg dat banken geen prikkel krijgen om opgeblazen bezittingen te verkopen, terwijl de markt wel op de hoogte blijft van de marktwaarde van de bezittingen.

Een andere te nemen maatregel is banken te verbieden om leningen voor een kortere periode dan de resterende looptijd ‘tijdelijk' te verkopen (en buiten de balans te houden) en om daarmee hun positie op te poetsen. Omdat de kopende partij over de korte termijn dat zij de leningen zal bezitten inschat hoe groot de kans is dat binnen die periode de leningen afgeschreven moeten worden, gaat de overdracht functioneren als een Russische roulette. Wanneer de leningen verdacht worden, vallen deze tegen de veel lagere marktprijs terug op de balans van de uitgevende bank.

Dat is wat zich massaal afspeelt sinds oktober vorig jaar. De kredietcrisis wordt voor een belangrijk deel gevoed uit deze bron en dat zal nog voortduren tot al deze verdachte leningen bij de oorspronkelijke uitgever zijn teruggevallen op de balans.

In de toekomst kunnen we dit probleem oplossen door banken te verplichten leningen alleen voor de volle looptijd te verkopen.

De banken hebben een overwinning behaald door de IASB op de knieën te dwingen. Om zekerheid terug te krijgen in het systeem zijn krachtige maatregelen nodig vanuit de toezichthouders: een andere manier van kapitaalberekening en de verplichting om commerciële risico's definitief over te dragen in plaats van tijdelijk.

In plaats van dat de IASB de banken de ruimte geeft, moeten de centrale banken de handelingsvrijheid van commerciële banken beperken.

Deze bijdrage is in verkorte versie gepubliceerd in NRC Handelsblad van 27 juni 2009.