Opinie

De wetenschap van data-analyse

Een typisch kenmerk van het Nederlandse accountantsvak is dat de insteek primair bedrijfseconomisch is en niet juridisch. Daarin past bijvoorbeeld het getrouw-beeld-denken van de Nederlandse accountant en de nadruk op vertrouwen.

Andere benaderingen zijn ook mogelijk, waarbij bijvoorbeeld het compliance-denken de nadruk krijgt: voldoet de jaarrekening aan de wet?

Recent was op dit platform een fittie te volgen tussen Jules Muis en Jan Bouwens, waarbij, gechargeerd de standpunten ongeveer waren:

JB: al die maatregelen die hier worden voorgesteld klinken heel leuk, maar waar is de wetenschappelijke onderbouwing dat ze ook werken?

JM: al dat geroep om wetenschappelijke onderbouwing is heel leuk, maar waar is het voorbeeld van economen die ons ooit zinvol voor enige crisis gewaarschuwd hebben?

Ik vind voor beide kanten wel wat te zeggen. Ik denk dat de wetenschap wel degelijk zinvolle dingen te melden heeft, mits dat dan ook wel met de relativering gebeurt die bij wetenschap hoort.

Laat me een voorbeeldje geven uit een niet zo heel nauw verwante wetenschap, de biologie. Het is vrij lang een geaccepteerd gegeven geweest dat het onderscheid tussen mens en dier lag in het vermogen gereedschappen te maken en te gebruiken. Ik herinner me nog levendig een plaatje in mijn biologieboek van de brugklas waarop een hond stond met voor zich een bot waar hij niet bij kon, met daaraan een touwtje waarmee hij het bot naar zich toe kon trekken. Deed de hond niet, dus een dier, want niet slim genoeg om het gereedschap te doorzien.

Inmiddels weten we dat kraaien in staat zijn van een ijzerdraadje een haakje te maken, waarmee ze voedsel kunnen pakken. Een beetje bioloog zal erkennen dat het duidelijke verschil tussen mens en dier, gereedschap maken, herzien moet worden. Eventueel beleid dat is gebaseerd op deze achterhaalde aanname zal dus ook herzien moeten worden.

De economie is vrij lang gebaseerd op het idee dat menselijk gedrag in relatief (!) simpele modellen is te vatten, omdat mensen rationele wezens zijn. Van macro-economie tot bedrijfseconomie zitten vol met ‘waarheden' die daarop gebaseerd zijn. Gelukkig zijn er inmiddels bewegingen gaande die erkennen dat mensen behoorlijk irrationeel zijn in hun denken en handelen, en erg slecht zijn hun eigen gedrag en motieven te doorzien.

Binnen het accountantsberoep zie je die ontwikkeling terug. Oude ‘Starreveldiaanse' dogma's worden langzaamaan wat losser gelaten. Daar tegenover zien we een groeiende erkenning van het belang van organisatiepsychologie en -sociologie, soft controls, en misschien verrassend: data-analyse.

Data-analyse lijkt op het oog vooral een ICT-verhaal. Maar zoals wel vaker rond ICT: ICT is nooit de kern, het is altijd de enabler.

Bij de meer klassieke controle-benadering probeert de accountant vanuit rationele procedures en daarin opgenomen maatregelen van internal/process control, iets te zeggen over de juistheid van data.

Bij data-analyse probeert de accountant vanuit de feitelijk beschikbare data te reconstrueren welke (eventueel irrationele) processen hebben plaats gevonden, om van daaruit iets te zeggen over de juistheid van de daaruit voortgekomen data. Data die zichzelf 'bewijst' als het ware.

Tot ik me dit realiseerde heb ik, zoals wel meer commentatoren op deze ontwikkeling, het beeld van de baron Von Münchhausen gehad, die zichzelf aan zijn eigen haren uit een moeras trekt. Hoe kan data ooit gebruikt worden voor een betrouwbare analyse, als we niet eerst zeker weten dat die data uit een betrouwbare bron komt?

Het is, als ik me niet vergis, een vraag waar zelfs de data-specialisten onder de accountants, de vrienden van Coney, nog niet helemaal uit zijn. Ze voelen het wel aan, denk ik, maar de theoretische fundering is er nog niet helemaal. Maar ook al is die onderbouwing nog niet 100 procent, wie even rond neust op www.coney.nl ziet dat de toepassing er al wel is.

Mooie kans voor de wetenschap om nu voor de theoretisch stevig dichtgetimmerde onderbouwing te zorgen. Mooie kans ook voor beroep en haar omgeving om zich te realiseren welke echte innovatie hier aan de gang is.

Wie praat over data, en denkt dat dat een soort "gegevensgerichte controleaanpak met een computer" is, begrijpt er net zoveel van als degene die dacht dat de eerste iPhone een mooi ontworpen telefoon was, die ook muziek kon afspelen. Voor velen zal dat inderdaad alles zijn wat ze met hun smartphone doen, maar wie verder kijkt weet wel beter.

De data-gerichte audit, waarmee Coney aan de weg timmert, is samen met 'soft controls', iets werkelijk nieuws. Het is innovatie die de weg opent naar een verkleining van de verwachtingskloof om de simpele reden dat in essentie deze benadering antwoord geeft op vragen die werkelijk leven bij gebruikers. Of in ieder geval, dat zou zo kunnen zijn.

Van veel kanten klinken kreten als zou innovatie het beroep niet gaan redden, of de naar mijn zeer ongenuanceerde mening nogal domme uitspraak "eerst je werk maar eens goed doen, accountant, voor je aan iets nieuws begint". Het is de kretologie van mensen die tegen de gebroeders Wright zouden hebben gezegd dat het vliegtuig de burgerluchtvaart niet totaal zou kunnen veranderen. Mensen die denken dat zeppelin+innovatie=meer zeppelin.

Maar zoals altijd hebben de innovators gelijk: je moet er niet te veel over praten en schrijven, je moet je geen donder aantrekken van de studeerkamergeleerden en regelgevers die vinden dat het niks is, niks kan worden en allemaal onzin is. Je moet het gewoon doen. Kop tegen de wind in, en doorduwen.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Arnout van Kempen di CCO CISA is Senior manager Risk & Compliance bij Baker Tilly. Hij schrijft op persoonlijke titel. Hij is lid van de Commissie Financiƫle verslaggeving & Accountancy van de AFM en lid van de signaleringsraad van de NBA. Daarnaast is hij diaken van het bisdom 's-Hertogenbosch.

Gerelateerd

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.