Opinie 11 november 2015

Leren: wat is het beste?

Bij mijn eerste 'echte' baan bij een groot accountantskantoor werd ik al in mijn eerste week meegenomen naar een klant. Of eigenlijk: daar afgezet en in mijn eentje achtergelaten. Ik moest de interimcontrole doen.

Ik had een dossier van vorig jaar, stukken van de klant en verder geen enkele clou. Ik was bijna klaar met mijn studie bedrijfseconomie, moest alleen mijn scriptie nog afronden. Ik had wel boekhouden gehad en administratieve organisatie (AO) en financiële rekenkunde gedaan om zo direct te kunnen worden toegelaten tot de postdoctorale opleiding accountancy, maar wist niets van controle of controleleer.

Daar zat ik dan. Aan een tafel midden op de administratie, waar twee, drie mensen werkten aan hun eigen bureaus. Ik begon met bladeren in het dossier van vorig jaar en dingen die ik daar zag na te doen met de stukken van dit jaar. Ik zat midden in het zicht, moest toch wat gaan doen en niet al te zeer de indruk wekken dat ik van toeten nog blazen wist.

Gelukkig was het een hele fijne klant. Het hoofd van de administratie had natuurlijk meteen door hoe het zat en wilde me wel helpen. Hij deed dat op een subtiele manier, door zo af en toe iets aan te reiken of te zeggen "dit kun je ook nog wel gebruiken". En dan kreeg ik de debiteuren sub-administratie of iets dergelijks en kon ik weer even verder.  Dat schept een band en ook in latere jaren kwam ik er daarom nog graag. Nooit hebben we over dat rare begin gehad, totdat ik vele jaren later bij toeval in de trein naast hem kwam te zitten en we er nog eens hard om hebben gelachen.

Hoe kwam ik daar in mijn eentje terecht, zul je je afvragen? Ik denk een 'druk, druk, te drukke' senior manager die zijn zaakjes niet voor elkaar had en dacht 'beter iemand dan niemand'. En ook wel de verwachting dat ik iets meer zou kunnen dan ik werkelijk kon. Ik was immers als (bijna) doctorandus  niet ingestroomd op het laagste assistentenniveau maar als senior.

Deze ervaring was extreem. Maar ook daarna was het toch vooral zelf proberen het vak machtig te worden. Hoe kijk ik daar nu tegenaan? Mijn eerste gedachte was: Het is belachelijk om zo met nieuwe mensen om te gaan. Nieuwe mensen moet je begeleiden, bij de hand nemen, coachen, laten leren on-the-job. Hoe kun je anders ooit de kwaliteit van je controles waarborgen en mensen binnenboord houden? En is het ook niet vreselijk inefficiënt?

Maar vervolgens dacht ik: Was het eigenlijk niet juist een heel goede leerschool? Heb ik het vak juist geleerd omdat ik het zelf moest uitzoeken en er maar zo weinig werd voorgekauwd?  En was dat weliswaar zwaar, maar ook heel leuk en effectief (naast natuurlijk allerlei interne cursussen en geïnspireerde docenten op de opleiding en in de praktijk)?

Achteraf voelt het goed. Het is alsof ik mijn eigen leerpad heb mogen lopen. Ik ben steeds weer in het diepe gegooid en moest maar zien of ik weer boven kwam drijven. Ik heb fouten mogen maken, maar heb daar ook heel veel van geleerd. 

Voor de duidelijkheid: toen ik wisselde van accountantskantoor was het daar niet anders. En nu werkt het vaak nog steeds zo, is mijn indruk. Bewust beleid van de kantoren? Dat denk ik niet, ik heb het in ieder geval nooit zo benoemd horen worden.

Dus wat is het beste? Zo vrijblijvend als vroeger kan het nu in ieder geval niet meer zijn. De druk van (intern) toezicht op de kwaliteit van de controles is te groot om nieuwe mensen het maar uit te laten zoeken en een jaartje een 'prutcontrole' te laten doen. Er moet wel een soort vangnet zijn om de controlekwaliteit te waarborgen. Aan de andere kant moeten medewerkers ook weten dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun leertraject en dat er niet altijd iemand is die hun hand vasthoudt. Ook naar klanten toe zou je daar helderheid over moeten geven: Niet iedere teamlid weet alles, er zijn er bij die nog moeten leren.

Zou een bewust beleid gericht op 'vrijheid om te leren binnen grenzen' de accountancy niet een stuk aantrekkelijker maken voor de generatie hoogopgeleide schoolverlaters van nu?

In deze serie vertelt Marianne van der Zijde, ex-toezichthouder bij de AFM, hoe zij naar de accountancy kijkt, met als doel te helpen jaarrekeningcontroles leuker en beter te maken.