Opinie

Leren versus handhaven

Was ik vrijdag 19 juni één van de genodigden bij een expertmeeting van de NBA over 'De balans tussen leren en handhaven', liggen er de volgende dag twee verkeersboetes op de mat. Overschrijding van de snelheidslimiet: ’s ochtends en ’s avonds op dezelfde weg op hetzelfde punt.

Wel een extra stimulans om nog eens goed na te denken over hoe ik zelf eigenlijk aankijk tegen de impliciete stelling bij de bijeenkomst dat handhaven het leren in de weg staat.

Eerst maar over die boetes. Ik kan van alles bedenken waarom die boetes niet fair zijn. Het was niet heel erg duidelijk hoe hard je op het betreffende traject mocht rijden. De overschrijdingen waren maar heel beperkt. Er was nauwelijks verkeer. Ik heb niemand in gevaar gebracht. Het was de enige plek op die tweebaansweg waar ik die zware vrachtauto kon inhalen waar ik al kilometers lang achter zat te tutten. Ik was er met mijn gedachten niet echt bij en zo zijn er nog wel meer dingen te bedenken.

Allemaal leuk en aardig, maar het is een feit dat de verkeersregels er zijn voor de fysieke bescherming van de verkeersdeelnemers, ik me als verkeersdeelnemer aan de verkeersregels heb te houden en dat dat ik dat simpelweg niet heb gedaan. Eigen schuld, niet zeuren dus en die boetes gewoon betalen.

En leren doe ik er ook wel van: op hetzelfde punt rijd ik in ieder geval niet meer te hard, maar het is toch ook een stimulans om me in het vervolg wel aan de maximumsnelheid te houden, zeker nu ik er nog eens over heb nagedacht.  

Nu naar de accountancy. Als accountant ben je verantwoordelijk voor de verklaring die je afgeeft. Dat die verklaring juist is en dat je voldoende werk hebt gedaan om dat oordeel te onderbouwen. Zo heb ik dat ook altijd gevoeld. Dat is waar je voor staat en wat je wilt als professional. En als uit een interne of externe toetsing blijkt dat je controle onvoldoende is geweest dan is dat jouw verantwoordelijkheid. Ik ben in al die jaren nog nooit een accountant tegengekomen die die verantwoordelijkheid niet voelt. Wel veel accountants die die verantwoordelijkheid niet openlijk willen of kunnen aanvaarden.

En dan krijg je discussies over de norm, de interpretatie van de norm, de kwaliteit van de toetsers, de omstandigheden waarin de controle heeft plaatsgevonden, de klant die het niet op orde heeft, het controleteam dat niet compleet was etc. etc. Ook in deze situaties heb ik altijd gedacht: allemaal leuk en aardig, maar de controleregels zijn er ter bescherming van de gebruikers van de verklaring, je hebt je als accountant aan die regels te houden en dat heb je simpelweg niet gedaan. Het is het resultaat dat uiteindelijk telt.

Ik snap overigens heel goed waarom er zoveel weerstand is tegen aanvaarding van verantwoordelijkheid. De consequenties kunnen groot zijn voor jezelf en voor je kantoor. Boetes, tuchtzaken, publiciteit als het gaat om externe toetsingen. Maar ook intern: dat je op dat lijstje staat en dat de hele organisatie weet dat jij het niet goed hebt gedaan. Dat je wordt gekort in je salaris, geen bonus krijgt, voor jaren een stempel draagt. Het wordt door de kantoren zelf ook enorm groot en belangrijk gemaakt. Logisch dus dat je in de verdediging schiet.

Toch is dit geen pleidooi voor toetsingen zonder consequenties, het is juist een pleidooi voor het aanvaarden van verantwoordelijkheid en de daarbij behorende consequenties. Ik wil dus ook niet betogen dat de AFM niet zou moeten publiceren of niet zou moeten handhaven. Dat de NBA in het niet-wettelijke domein niet zou moeten toetsen en naar de tuchtrechter zou moeten gaan.

Integendeel: in een wereld waarin gebruikers van verklaringen de kwaliteit niet zelf kunnen vaststellen, is het nodig dat anderen dat voor hen doen. Primair is dat de accountantsorganisatie de eigen kwaliteit toetst en waarborgt, maar met als stok achter de deur de AFM en de NBA.

Wat mij altijd heeft verbaasd is dat accountantsorganisaties niet in staat lijken om verantwoordelijkheid voor ondeugdelijke controles en uiteraard de daarbij behorende aansprakelijkheid te aanvaarden. Dat verwachten we allemaal wel van diegene die ons een ondeugdelijk product of dienst levert, maar zelf lijken we daar de grootste moeite mee te hebben. Handhaven staat leren niet in de weg, maar het collectief niet nemen van verantwoordelijkheid en het aanvaarden van de daarbij behorende consequenties wel.

En hoe zit dat dan binnen een accountantsorganisatie? Als accountant, hoe zou ik willen dat het werkt? Ik denk zo: de accountantsorganisatie mag van mij verwachten dat ik mijn verantwoordelijkheid neem en goed werk lever. Ik op mijn beurt mag van de accountantsorganisatie verwachten dat ik zo wordt gefaciliteerd dat ik mijn werk ook goed kan doen.

Dat betekent concreet dat ik zelf aan de bel trek als ik denk dat het niet goed gaat, dat het risico dat er onvoldoende controles worden gedaan te hoog wordt. Kortom, dat als ik een probleem heb om hulp kan vragen, dat ik dat ook doe en die hulp krijg (al is het maar in de vorm van een goed gesprek dat me weer verder helpt).

Ik zou willen weten dat ik er niet alleen voor sta als het erop aankomt en dat hulp vragen niet wordt gezien als teken van zwakte, maar van kracht. Ik zou ook wel willen dat de accountantsorganisatie een ‘oogje in het zeil houdt’. Signaleert als het niet goed met me gaat, als ik mezelf overschat, me willens en wetens groot probeer te houden of blinde vlekken heb en ondertussen de risico’s op onvoldoende controles onaanvaardbaar hoog op laat lopen. Dat er op tijd wordt ingegrepen, dat ik wordt beschermd.

En als er dan uit een interne of externe toetsing komt dat er sprake is van een onvoldoende controle, dan zal ik me dat nog steeds heel erg aantrekken, maar dan zou ik weten dat het een gedeelde verantwoordelijkheid is, dat we het met elkaar niet goed hebben gedaan. Dat de accountantsorganisatie achter me staat en mede de verantwoordelijkheid op zich neemt. En dat we moeten kijken wat we ervan kunnen leren om het een volgende keer wel goed te doen.

Een strafmaatregel tegen mij als accountant is in zo’n omgeving alleen maar op zijn plaats als ik willens en wetens niet open ben geweest naar de organisatie en problemen voor me heb gehouden, ook als ik daar expliciet naar ben gevraagd. Als de accountantsorganisatie ten onrechte op mij heeft vertrouwd. De fout ligt dan heel duidelijk aan mijn kant, een sanctie aanvaard ik dan ook als “fair”.

En ik weet wel zeker dat ik van zo’n sanctie echt zou leren. Ook omdat die situatie gemakkelijk te vermijden is (net als te hard rijden). Dat laat overigens onverlet dat los van sancties ook of misschien juist wel in de zorgzame accountantsorganisatie op een gegeven moment de conclusie kan worden getrokken dat ik niet geschikt ben als accountant en beter iets anders kan gaan doen.

Dus ook binnen een accountantsorganisatie hoeft sanctionering geen hindernis voor leren te zijn. Een kwestie dus van goed nadenken over je sanctiebeleid!

Reageren? Graag! Doe dat hier of mail naar reactie@mvanderzijde.nl.

Dit is de vijfde bijdrage in een serie waarin Marianne van der Zijde, ex-toezichthouder bij de AFM, vertelt hoe zij naar de accountancy kijkt, met als doel te helpen jaarrekeningcontroles leuker en beter te maken.

Wat vindt u van deze opinie?

Reageer Spelregels debat

Marianne van der Zijde adviseert accountantsorganisaties en is voormalig hoofd toezicht kwaliteit accountantscontrole en verslaggeving van de AFM.

Gerelateerd

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.