Opinie 07 april 2017

Lekker tof allemaal prof

Op deze site is in de afgelopen weken discussie gevoerd over het bestaansrecht van de hoogleraar accountancy. Wat is een hoogleraar?

Een hoogleraar is een functionaris die kennis deelt en creëert. De kennis moet hij zonder meer kunnen delen en niemand mag hem verbieden onderzoeksresultaten te tonen. Het onderscheidende kenmerk van de hoogleraar ten opzichte van hen die hier naar streven is dat eerstgenoemde kan bogen op een stroom publicaties in de wereld-topjournals (zo’n vijftien journals in getal) en daarnaast PhDs opleidt, die eveneens hun werk in de topjournals kunnen plaatsen. Ik noem deze hoogleraar voor het gemak de academisch hoogleraar.

Veruit de meeste hoogleraren accountancy voldoen bij lange na niet aan deze twee criteria en zijn toch benoemd als hoogleraar. Hoe kan dat? De reden is dat de hoogleraren accountancy (geacht worden) een kwaliteit te hebben die hen vergelijkbaar maakt met de hoogleraar zoals ik hem juist omschreef. Die kwaliteit betreft dat hij de beroepsuitoefening zo goed kan communiceren met aankomend accountants dat hij op het gebied van kennis delen uit de praktijk onvervangbaar is. Een academisch hoogleraar zou niet in staat zijn zulke kennis te delen, omdat deze niet over de betrokken kennis beschikt. Zo worden de controlevakken binnen de opleiding tot accountant gedoceerd door hoogleraren uit de praktijk, de praktijkhoogleraar. Zij hebben echter niet de onderzoeksrecord van de academisch hoogleraar.

Nu is één van de verwijten die in de richting van de praktijkhoogleraar wordt gemaakt dat hij zich niet onafhankelijk opstelt en ook nauwelijks bijdraagt aan de verbetering van de kwaliteit van de audit. Mijn vraag zou zijn: is dat wel de functie van de praktijkhoogleraar? Als grote kwaliteitsproblemen ontstaan, dan duidt dit erop dat ook de hoogleraar afkomstig uit het kantoor niet weet hoe dat probleem is ontstaan. Nog belangrijker is dat hij gewild of ongewild een gekleurde analyse zal geven omdat hij zelf afkomstig is van een kantoor. Er zijn vele onderzoeken gedaan naar het verschijnsel regulatory capture, op basis waarvan men moet concluderen dat de mening van de praktijkman/vrouw bewust of onbewust is gekleurd door de belangen van de praktijk.

Matthew Ege, Robert Knechel en Philip Lamoreaux vinden hiervoor ook evidence in de accountancysector. Men kan zich afvragen of praktijkhoogleraren die hun hoofdbetrekking in de praktijk hebben dan wel onbevangen les kunnen geven. Het antwoord is nee, maar dat is ook niet zo belangrijk. Wat van belang is, is dat de opleiding voldoende variatie biedt door mensen met een academische en praktijkachtergrond binnen de opleidingen te brengen. Zo is het van belang dat academisch hoogleraren eindverantwoordelijkheid dragen voor alle vakken die de accountant in spe wordt geboden. De praktijkhoogleraar kan in dit verband niet worden gemist. De reden is dat deze met gezag aandacht kan vragen voor ontwikkelingen in de praktijk: wat moet geleerd worden. Zo zien we dat de eisen die we moeten stellen aan de accountant inzake data-analyse en dataverficatie zich in duizelingwekkend tempo ontwikkelen. Het zou onmogelijk zijn de opleiding tot accountant levend te houden als de praktijkhoogleraar buiten de opleiding zou staan.

Tot slot de naam. In de wet bestaat maar één hoogleraar en dat is wat ik hierboven de academisch hoogleraar heb genoemd. Het is wellicht verwarrend om verschillende categorieën van hoogleraren in het leven te roepen. Misschien is het daarom beter om iedereen die op de universiteit college geeft aan te duiden met professor. De functionaris die nu wordt aangeduid met de titels praktijkhoogleraar of bijzonder hoogleraar is dan ook gewoon prof. Universiteiten kunnen dan naar believen bij de benoeming gebruik maken van de rangen assistent professor, adjunct professor of full professor. Maar laatstgenoemde titel zou dan zijn voorbehouden aan wat ik hierboven beschreef als academisch hoogleraar.