Lex van Almelo

Belangrijkste feiten

Een moedervennootschap houdt via groepsvennootschappen de aandelen in een bv, die als vrijwel enig actief een stuk grond met een akkerbouwbestemming heeft van 6 hectare in Veldhoven. De grond is in 2002 voor 1.004.072 euro gekocht. De gemeente wijzigt in februari 2006 de bestemming in bedrijfsdoeleinden. Na een uitspraak van de Raad van State wordt de nieuwe bestemming in november 2009 definitief.

De gemeente laat dit ruim een week na de uitspraak weten aan het  bestuur van de grond-bv. Dat besluit de grond niet langer te waarderen op basis van kostprijs maar op de actuele waarde. Een ingeschakelde taxateur komt in september 2008 op een marktwaarde van 3,4 miljoen euro en heeft daarbij rekening gehouden met de kredietcrisis die medio 2007 was losgebroken.

Het bestuur stelt de grondwaarde in de jaarrekening 2007 bij naar 3,4 miljoen euro en verandert de herwaarderingsreserve naar 1.784.966 euro. De vermogenswaarde van de grond-bv bedraagt hierdoor 1.794.837 euro aan het einde van 2008.

In 2009 worden de aandelen die één van de groepsvennootschappen houdt in de grond-bv (een meerderheid van 70%) verkocht voor de nettovermogenswaarde van 1.794.837 euro aan een andere groepsvennootschap. De uiteindelijke aandeelhouder blijft weer een andere groepsvennootschap. Het bestuur van de moeder-bv besluit deze transactie in haar jaarrekening te verwerken volgens de regels van de zogenaamde book value accounting (ook wel: as if pooling) en de deelneming te verantwoorden tegen de verkrijgingsprijs. Aan de transactie komen geen kasstromen te pas.

De schuld van de moeder-bv aan de verkopende bv wordt overgedragen aan de koper, een dochter van de moeder. Deze dochter zet de vordering om in agio, die als agioreserve wordt verantwoord in de jaarrekening van de moeder-bv. Het bestuur van de moeder-bv meent dat er op basis van de toepasselijke wet- en regelgeving geen verplichting bestaat de agioreserve aan te merken als wettelijke reserve deelneming. De moeder-bv verantwoordt deze deelneming in haar jaarrekening over 2010 op basis van de vermogensmutatiemethode tegen de nettovermogenswaarde van 1.792.335 euro.

De controlerend accountant van de moeder-bv en de dochter-bv c.q. grootaandeelhouder van de grond-bv - de andere betrokken vennootschappen zijn niet controleplichtig - geeft in juni 2011 een goedkeurende controleverklaring af bij de jaarrekening 2010 van de moeder-bv en bij de (geconsolideerde en enkelvoudige) jaarrekening van de dochter-bv.

In februari 2012 gaat de moeder-bv failliet. In maart 2012 volgen de dochter-bv, de grond-bv en een andere groepsvennootschap.

Namens de crediteuren dient een registeraccountant een klacht in tegen de controlerend accountant.

Klacht

De accountant heeft:

I. zich bij de controle van de waardering van de grond gebaseerd op onjuiste informatie, omdat daarbij ten onrechte buiten beschouwing is gebleven dat de bestemming van de grond volgens het Kadaster akkerbouw is, waardoor de grond materieel te hoog is gewaardeerd;

II. bij de waardering van de grond ontoereikende controle-informatie gehad;

III. ten onrechte de beslissing van het bestuur van de moeder-bv goedgekeurd om de agioreserve, die is ontstaan bij de verkrijging van de aandelen inde grond-bv, niet als wettelijke reserve deelneming aan te merken.

Bij de jaarrekening 2010 van de moeder-bv:

B. heeft de accountant het bestuur er ten onrechte niet op gewezen dat niet was vermeld dat de voorraden, debiteuren, bedrijfsinventaris en de grond in de deelneming grond-bv waren verpand aan de bank als zekerheid voor een kredietfaciliteit van de dochter-bv;

C. heeft de accountant niet gesignaleerd dat er grote risico's bestonden ten aanzien van de werkelijke waarde van de verworven projectlocaties, gezien de eisen die de bank stelde wegens de nieuwe kredietfaciliteit en gezien de herwaardering van de grond.

D. is ten onrechte niet vermeld dat op de grond van de grond-bv een hypotheek rustte behoeve van de bank;

E. is ten onrechte niet vermeld dat er risico's werden gelopen met vorderingen op groepsmaatschappijen, op gelieerde ondernemingen en participanten, met overige vorderingen en overlopende activa;

F. heeft de accountant, gezien de financiële problemen en het negatieve eigen vermogen van de 70%-aandeelhouder van de grond-bv, ten onrechte niet aangegeven waarom de continuïteit van de moeder-bv gewaarborgd was;

G. heeft de accountant niet geconstateerd dat ten onrechte is vermeld dat de aandelen van de grond-bv voor 70% in handen waren van een andere dochter-bv, terwijl die aandelen in werkelijkheid werden gehouden door een bv die haar 70% van de aandelen in de grootaandeelhouder van de grond-bv in 2010 onmogelijk kan hebben betaald met 18 duizend euro gestort aandelenkapitaal;

H. heeft de dochter/grootaandeelhouder een lege groepsvennootschap benoemd tot haar bestuurder in plaats van een groepsvennootschap met een veel groter vermogen en heeft de accountant er bewust aan meegewerkt dat in het maatschappelijk verkeer de indruk ontstond dat er niets te halen viel bij een eventuele aansprakelijkheid van het bestuur;

Nadien is de klagende accountant met nóg een verwijt gekomen, te weten dat de accountant zich als vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer niet integer heeft gedragen tegenover de benadeelde crediteuren van de moeder-bv en tegenover de klagende accountant als hun vertegenwoordiger.

Oordeel

De nagekomen klacht is zo laat ingediend dat de aangeklaagde accountant zich er niet goed kan tegen verweren. Daarom wordt die niet-ontvankelijk verklaard.

Ad I, II en III

Deze onderdelen van de klacht zijn gegrond.

De accountant had zich expliciet moeten afvragen of er een reële kans bestond dat het "optimale" ontwikkelingsscenario van de taxateur, dat neerkwam op splitsing van de grond in drie percelen en de bouw van "logistieke" hallen op elk van deze percelen, op afzienbare termijn werkelijkheid kon worden. Daarvoor had hij moeten weten:

• voor welke prijzen de gemeente de grond uitgaf;
• in hoeverre vergelijkbare percelen werden verkocht en geleverd;
• hoe de feitelijke ontwikkeling van het bedrijventerrein was;
• in welk tempo de ontwikkeling zich had voltrokken sinds de nieuwe bestemming definitief was.

Hiervoor had de accountant te rade moeten gaan bij de gemeente, met name ook omdat de kredietcrisis nog voortduurde en de taxateur had geschreven dat "elke waardering vandaag de dag een uitzonderlijke onzekerheid bevat". Nu de accountant te weinig informatie had, heeft hij onvoldoende gemotiveerd waarom hij  de waardebepaling van de grond door het bestuur van de moeder-bv aanvaardbaar vond. Omdat het gaat om informatie van materieel belang had hij onvoldoende basis om een goedkeurende verklaring te verstrekken bij de jaarrekening van de moeder-bv over 2010.

In de geconsolideerde en de enkelvoudige jaarrekening van de grootaandeelhouder van de grond-bv over 2010 is een herwaarderingsreserve opgenomen, die samenhangt met de waardevermeerdering van de grond. In de toelichting op de jaarrekening van de grootaandeelhouder van de grond-bv over 2006 staat dat de waarde van de grond anders wordt bepaald om "meer aan te sluiten op de waarderingsgrondslagen van de groep". Volgens de Accountantskamer is voor het wettelijk vereiste inzicht nodig dat bij de jaarrekeningen van groepsvennootschappen wordt gekozen voor dezelfde waarderingsgrondslagen. Om die reden had ook in de jaarrekening van de moeder-bv over 2010 een herwaarderingsreserve moeten worden opgenomen en geen agioreserve.

Daar was des te meer reden voor nu een agioreserve wel en een herwaarderingsreserve niet tot de vrij uitkeerbare reserves behoort en de waardevermeerdering van de grond pas feitelijk wordt gerealiseerd bij verkoop van de grond. Het stappenschema dat de controlerend accountant heeft gevolgd, is bedoeld om de aanvaardbaarheid te toetsen van de beslissing om de agioreserve niet aan te merken als een wettelijke reserve deelneming. Het is geen bruikbaar hulpmiddel om te controleren of de beslissing om geen herwaarderingsreserve op te nemen juist is.

Ad B en D

Deze klachtonderdelen zijn ongegrond.

De wet (artikel 2:403 lid 3 BW) bood in dit geval de mogelijkheid het pand- en het hypotheekrecht onvermeld te laten in de (toelichting op de) jaarrekening van de moeder-bv. De toelichting op de jaarrekening van de grootaandeelhouder van de grond-bv geeft namelijk al inzicht in de in mei 2011 ontvangen kredietfaciliteit, de verpanding en het hypotheekrecht. Volgens de Accountantskamer is het niet nodig dat al deze gegevens dan ook nog eens worden opgenomen in de toelichting op de jaarrekening van de moeder-bv.

De Accountantskamer is het niet met de klagende accountant eens dat de verplichtingen die zijn aangegaan ten behoeve van groepsmaatschappijen afzonderlijk moeten worden vermeld en ingedeeld naar de vorm van de geboden zekerheid. Een vennootschap als de moeder-bv (waarvoor artikel 2:403 lid 1 BW geldt) hoeft de jaarrekening niet in te richten volgens de wettelijke voorschriften voor de jaarrekening en het jaarverslag uit het BW. De moeder-bv had ook geen reden om dit vrijwillig te doen.

Ad C

Dit klachtonderdeel is ongegrond voor zover het een ander verwijt inhoudt dan de klachtonderdelen I tot en met III en B en D. De bankvoorwaarden voor de nieuwe kredietfaciliteit brachten voor de moeder-bv geen grotere risico's mee dan de voorwaarden die vóór die tijd golden.

Ad E

Dit klachtonderdeel is ongegrond, omdat de klager dit verwijt niet heeft gemotiveerd.

Ad F

Dit klachtonderdeel is ongegrond, omdat de klager er ten onrechte van uitgaat dat een andere dochter-bv eind 2010 nog aandelen hield in de grootaandeelhouder van de grond-bv. Dat was eind 2010 niet meer het geval.

Ad G

Dit onderdeel is gegrond voor zover de accountant niet heeft geconstateerd dat de aandelen van de andere dochter, die vóór eind 2010 aandelen had in de grootaandeelhouder van de grond-bv, waren overgegaan naar een andere dochtervennootschap. Het verweer van de accountant, dat hij van niets wist en het bestuur hem niets had gezegd, kan de Accountantskamer niet volgen. Uit hoofde van zijn taak als controlerend accountant had hij moeten vragen wie de aandeelhouder(s) was/waren van de grootaandeelhouder van de grond-bv. Bovendien had hij het handelsregister moeten raadplegen om die informatie te verifiëren.

Voor de rest is dit klachtonderdeel ongegrond. Er is namelijk geen gedrags- of beroepsregel te vinden, die inhoudt dat hij als controlerend accountant moest nagaan of (en hoe) de genoemde vennootschap in staat moest worden geacht 70% van de aandelen te verwerven in de grootaandeelhouder van de grond-bv.

Ad H

Dit klachtonderdeel is ongegrond. De taak van de controlerend accountant gaat niet zo ver dat hij had moeten onderzoeken of de eind februari 2011 benoemde bestuurder van de grootaandeelhouder van de grond-bv geen of minder verhaal bood dan de vorige bestuurder bij een eventuele bestuurdersaansprakelijkheid.

Maatregel

Berisping. De Accountantskamer weegt zwaar mee dat de grond nagenoeg het enige actief was van de grond-bv en daarmee indirect van de moeder-bv. Daardoor was het van essentieel belang om voldoende informatie te vergaren om de aanvaardbaarheid van de waardering van de grond te kunnen beoordelen. Dat geldt ook voor de herwaarderingsreserve en de vrij uitkeerbare agioreserve.