Opinie 24 maart 2016

Cultuur en utopie

In de laatste twee weken kwam ik twee interessante zienswijzen tegen die goed toepasbaar zijn op de huidige staat van het accountantsberoep.

In zijn boek 'The Utopia of Rules' (2015) legt de Amerikaanse antropoloog David Graeber een link tussen steeds verder gaande bureaucratisering en utopisten. Ik citeer (bladzijde 48): 'Is this not what we always say of utopians: that they have a naive faith in the perfectibility of human nature and refuse to deal with human beings as they actually are? Which is (…) what leads them to set impossible standards and then blame the individuals for not living up to them.'

Ernst Graamans, Wouter ten Have en Steven ten Have publiceerden in het Financieel Dagblad van 10 maart 2016 een kritisch opiniestuk over de nieuwe Nederlandse Corporate Governance Code en met name over de cultuurparagraaf daarin. De schrijvers stellen dat "de cultuur" vaak als verklaring wordt aangevoerd voor het niet realiseren van noodzakelijke en gewenste gedragsveranderingen. Zij spreken over cultuur als excuus. Dat staat een goede diagnose van de problemen in de weg, zo stellen zij. 'De cultuur' doet niets, ménsen doen iets. Het is daarom volgens de schrijvers onjuist om "causale krachten toe te kennen aan een verdinglijkte notie als cultuur".

Het afgelopen decennium is de accountancy aan een steeds verdere uitdijende batterij aan regels gelegd. Daarbij zijn in de laatste jaren de regels in toenemende mate gericht op de cultuur binnen het accountantsberoep. Veel van de 53 maatregelen die de werkgroep toekomst accountantsberoep heeft voorgesteld moeten, zo merkt de werkgroep zelf op, een basis en waarborg vormen voor een op kwaliteit en kwaliteitsverbetering gerichte cultuur. De werkgroep was tot de conclusie gekomen dat bij het doorgronden van de problemen binnen de accountancy bijna altijd werd uitgekomen op het thema: cultuur en gedrag.

Hier wordt cultuur als verklarende factor aangedragen voor het ontstaan van ongewenst gedrag. Staat dit een goede diagnose van de problemen in de weg, zoals Graamans, ten Have en ten Have bij dit type exegese signaleren?

Ik zou denken van wel. De complete batterij aan regelgeving gaat geheel voorbij aan de al te menselijke kant van accountants. Wanneer we hen zouden zien gewoon als mensen met al hun sterktes en zwaktes dan zouden we begrijpen dat we hen in een onmogelijke positie plaatsen door hen te laten betalen door degenen die zij controleren. Accountants zijn niet perfect en het is een utopische gedachte dat zij mans genoeg zijn om in die positie toch onafhankelijk te blijven.

En inderdaad, gelijk Graebers utopisten schreeuwt iedereen moord en brand wanneer een accountant toch weer de plank blijkt te hebben misgeslagen. En zwelt de roep om cultuurverandering en/of nog meer regels weer aan.