Opinie 28 april 2016

Criminele helden voor de overheid

Sommigen noemen klokkenluiders die geheimen onthullen over fiscale praktijken van (voormalige) werkgever criminelen, die bedrijfsgeheimen stelen. Ten onrechte.

Dit jaar komen een aantal verhaallijnen op het gebied van fiscale handhaving samen. Tv-programma Nieuwsuur ging eerder deze week in op het verhaal van een tipgever die Luxemburgse bankgegevens van Nederlandse zwartspaarders aan de fiscus verkocht. Die krijgt in ruil daarvoor een percentage van de opbrengst. Dat verhaal was al langer bekend, maar de nieuwswaarde van het programma was dat het ministerie van Financiën de rechterlijke macht niet eerlijk zou hebben voorgelicht over de afspraken met de anonieme tipgever.

De tweede verhaallijn is afkomstig van een interview dat De Telegraaf had met een Duitse deelstaatminister. Ook hij betaalde een tipgever die met informatie over zwartspaarders aan kwam zetten. Een deel van die informatie - die betrekking had op Nederlanders met zwart geld in Zwitserland - speelde hij door naar onze fiscus. Voorts kreeg hij informatie over een omstreden Duitse fiscale constructie waarbij banken als ING en ABN Amro betrokken waren. ABN Amro trof hier al een voorziening van € 150 mln voor.

Panama Papers

Een derde verhaallijn vormen de onthullingen van de Panama Papers. Per saldo hebben die tot nog toe niet heel veel spannende informatie opgeleverd over bekende Nederlanders. Maar de gevolgen voor onze trustsector, de financiële wereld en voor vrije beroepsbeoefenaren kunnen groot zijn als er wetten en regels worden aangescherpt.

Ten vierde is het strafrechtelijke proces dat deze week in Luxemburg is begonnen tegen twee klokkenluiders en een journalist. Zij staan terecht omdat zij de zogeheten LuxLeaks openbaarden, die gebaseerd waren op informatie die de twee klokkenluiders vergaarden bij hun werkgever PwC. Informatie die betrekking heeft op belastingontwijking door bedrijven als Pepsi, Ikea en het Nederlandse modebedrijf WE. Dat is maatschappelijk relevant, al ziet de Luxemburgse openbare aanklager het vooral als diefstal van bedrijfsgeheimen.

De rode draad in deze vier verhaallijnen is dat overheden gebruik maken van gelekte informatie. Die is niet zelden gestolen door (voormalige) medewerkers van de instellingen die daarvan de eigenaar zijn. Medewerkers die daarbij hun geheimhoudingsverplichting overtreden, waarbij sommigen zich nog laten belonen ook. Is dat terecht, omdat zij maatschappelijk bezien een heldendaad verrichten of zijn zij zo crimineel als de Luxemburgse aanklager ze vindt?

Heldendaad

Voor beide visies valt iets te zeggen. Voor mij weegt de maatschappelijke relevantie van de heldendaad zwaarder dan het criminele karakter ervan. Een eerste argument in dezen ontleen ik aan columnist Flip de Kam, die in zijn boek Betalen is voor de dommen schreef: 'Ten gevolge van het ontduiken en ontgaan van belastingen derft de schatkist vele miljarden guldens per jaar. De belastingmoraal brokkelt af. Doordat sommigen frauderen en steeds meer belastingbetalers legale mazen gebruiken om belasting te ontgaan, komen de zwaarste lasten te rusten op de schouders van 'domme' medeburgers, die beschikbare fiscale ontwijkroutes niet willen of kunnen benutten. De belasting die de één afschuift, moeten anderen dragen. Een kind snapt dat zulke ontwikkelingen ons belastingstelsel ernstig ondermijnen.'

Ik ben het volledig met deze bijna veertig jaar oude woorden. Een solide belastingstelsel is nodig om sociale voorzieningen en onderwijs in de lucht te houden, maar ook voor infrastructurele voorzieningen en cultuur.

Dubieuze belastingmoraal

Ten tweede heb ik niet zoveel op met het feit dat door het 'klokkenluiden' de rechten worden aangetast van burgers en bedrijven over wie zo informatie openbaar wordt. De informatielekken laten zien dat het inderdaad steeds gaat om zwartspaarders en constructies die getuigen van een lage dan wel dubieuze belastingmoraal. Kritiek uit die hoek over de aantasting van rechten is mij iets te veel gehuilebalk van diegenen die de rechten van anderen aantasten.

Ten derde het doorbreken van de verplichting tot geheimhouding. Dit argument vind ik niet doorslaggevend genoeg om klokkenluiders criminelen te noemen. Het gaat om het lekken van informatie bij of over partijen - banken, trustkantoren, accountants, advocaten, belastingadviseurs - die zelf een meldingsplicht hebben als zij witwaspraktijken tegenkomen. Als zij deze plicht verzaken en dus hun maatschappelijke verantwoordelijkheid niet nemen, is het een heldendaad als (oud-) medewerkers juist wel hun verantwoordelijkheid nemen en de overheid alsnog in staat stellen om waar nodig op te treden.

Deze opinie is geplaatst in het FD van 28 april 2016