Arnout van Kempen

Arnout van Kempen over de Wwft, die van accountants soms vraagt om een evenwichtskunstenaar te zijn.

Discussie Column

What's the colour of money?

De band Hollywood Beyond zong "What’s the colour of money? What's the colour of money? Don’t tell me that you think it's green, we all know it’s red!" In de Nederlandse context zou je het bijna vertalen met "Zeg niet dat het wit is, we weten allemaal dat het zwart is!"

Zwart geld, en het witwassen daarvan, heeft nogal wat impact op de Nederlandse economie. Zeker sinds de grootbanken worden aangesproken op hun rol als poortwachters van het financiële stelsel zien we de gevolgen groter en groter worden. De wet die hieraan ten grondslag ligt, de Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme, de Wwft, zorgt daarvoor.

Een opmerkelijke kwestie met deze wet is, dat de naam wel zegt dat hiermee witwassen wordt voorkomen, maar in feite doet de wet daar eigenlijk niets aan. De Wwft richt zich op specifiek benoemde marktpartijen, zoals banken, notarissen en accountants. Deze partijen worden de poortwachters genoemd. Als deze zich aan de wet houden, levert dat nauwelijks tot geen "voorkoming van witwassen" op.
De wet heeft wel twee andere, zichtbare gevolgen, mits deze nageleefd wordt natuurlijk:

  1. Poortwachters melden alle ongebruikelijke transacties bij de Financial Intelligence Unit. Deze FIU beoordeelt meldingen en leidt deze door naar opsporingsdiensten of naar het Openbaar Ministerie. De echte bestrijding van witwassen gebeurt dus daar.
  2. Poortwachters gaan geen zakelijke relatie aan, of verbreken die, als zij het wettelijk voorgeschreven cliëntonderzoek niet kunnen voltooien.

Het is daarbij interessant op te merken dat de wet niet expliciet voorschrijft dat als een poortwachter het risico op witwassen als te hoog inschat, de relatie geweigerd of beëindigd dient te worden. De praktijk is dat poortwachters dat wel doen.

De ontwikkeling van misdaadbestrijding, en de daarmee samenhangende strijd tegen witwassen, lijkt baat te hebben bij steeds verdergaande automatisering en het langzaam verdwijnen van contant geld in de samenleving. Immers, giraal geld bestaat uitsluitend in de vorm van computerbestanden en dat betekent dat transacties in principe altijd en tot in elk detail gevolgd kunnen worden. Zeker als verschillende poortwachters, zoals banken, hun gegevens met elkaar delen.
Prachtig dus. Criminelen worden uit het financiële stelsel gedrukt door voorzichtige poortwachters en als ze toch gebruik willen maken van dat stelsel, dan is iedere transactie die ze doen steeds eenvoudiger terug te vinden.

Er zijn echter twee problemen. Het eerste is het recht op privacy. Dit recht krijgt zeker in Europa steeds meer de status van een onvervreemdbaar mensenrecht. Ook voor wie denkt "ik heb toch niets te verbergen", is het goed te bedenken dat het recht op privacy nauw samenhangt met een wezenlijk onderdeel van de rechtsstaat, de onschuldpresumptie. Als poortwachters, al dan niet geautomatiseerd, vrijwel al je gangen kunnen nagaan, dan is het met je privacy ver te zoeken.

Het andere probleem zit in het weigeren van relaties die een te hoog risico met zich mee brengen. Nergens in de wet staat wat een "te hoog" risico is, dus dat wordt aan de poortwachters zelf overgelaten. En als die poortwachter een dienst zou leveren die je makkelijk kan missen, was het probleem misschien nog niet eens zo groot. Maar poortwachters voor de Wwft zijn in een aantal gevallen volstrekt onmisbaar. Het duidelijkst is dat bij banken. Zonder bankrekening is deelname aan onze maatschappij vrijwel onmogelijk. Maar ook notarissen en accountants verlenen diensten die misschien niet totaal onmisbaar zijn, maar toch behoorlijk vervelend om te moet missen. Vooral voor ondernemers. Het uitgesloten worden van dergelijke belangrijke diensten maakt het ondernemers lastig tot onmogelijk om te bestaan.

Is dat erg, als die ondernemer een crimineel bedrijf heeft? Natuurlijk niet. Maar wat als die ondernemer een keurige zaak heeft, volledig legaal en alles tot in de puntjes volgens de regels, maar bijvoorbeeld met een sterke voorkeur voor het wettige betaalmiddel 'contant geld'?

Vanuit een maatschappelijk standpunt kan je hier een mening over vormen en die uiten bij verkiezingen, voor de rechter, of aan de borreltafel. Maar wat nu als je zelf zo’n poortwachter bent? Een accountant bijvoorbeeld.
Als accountant heb je de, krachtens de wet verankerde, plicht te handelen in het algemeen belang. Is het in het algemeen belang om honderd procent legale ondernemingen het bestaan moeilijk tot onmogelijk te maken, door je dienstverlening te weigeren of te beëindigen? En aan de andere kant, is het op grond van de Wwft niet je plicht cliëntonderzoek te doen en op grond daarvan eventueel klanten te weigeren of de deur te wijzen?

Doe je het één, dan moet je niet verbaasd zijn als de toezichthouder, Bureau Financieel Toezicht, of het Openbaar Ministerie achter je aan komt. Doe je het ander, dan kan je zomaar in conflict komen met de advocaat van je voormalige klant.
Het vraagt van de accountant om evenwichtskunstenaar te zijn.

Wat vindt u van deze column?

Reageer

Arnout van Kempen di CCO CISA is Senior manager Risk & Compliance bij Baker Tilly. Hij schrijft op persoonlijke titel. Hij is lid van de Commissie Financiƫle verslaggeving & Accountancy van de AFM en lid van de signaleringsraad van de NBA. Daarnaast is hij diaken van het bisdom 's-Hertogenbosch.

Gerelateerd

reacties

Reageren op een artikel kan tot drie maanden na plaatsing. Reageren op dit artikel is daarom niet meer mogelijk.

Aanmelden nieuwsbrief

Ontvang elke werkdag (maandag t/m vrijdag) de laatste nieuwsberichten, opinies en artikelen in uw mailbox.

Bent u NBA-lid? Dan kunt u zich ook aanmelden via uw ledenprofiel op MijnNBA.nl.