Opinie 15 februari 2013

Professionele scepsis: probleem opgelost?

Het valt mij op dat we de laatste tijd niets meer horen over professionele scepsis, door de NBA aangeduid als PKI (Professioneel-kritische instelling). Komt dat omdat we allemaal de verplichte cursus in 2012 hebben gedaan? Hebben we het nu wel onder de knie c.q. zit het nu wel tussen onze oren?

Dit, terwijl er zich in de pers nog met regelmaat situaties voordoen waarbij publiekelijk de vraag wordt gesteld: "Waar was de accountant?" Nu ben ik het er niet mee eens dat elke corporate failure aan de accountant wordt toegeschreven, maar de maatschappij mag wel verwachten dat wij gewoon goed ons werk doen.

Om dus maar met de deur in huis te vallen: Volgens mij is PKI iets wat vooralsnog altijd, overal en elke keer de aandacht behoeft. In ieder geval tot het in ons DNA zit, en ik denk dat we daar nog niet zijn.

Anderhalve dag cursus is daar niet voldoende voor. Het plan van aanpak van de NBA zegt dan ook 'Verbetering van de kwaliteit: Een beroepsbreed programma gericht op gedragsverandering, met name de verbetering van professionele scepsis, inclusief verplichte permanente educatie'. En een programma is volgens mij iets van de lange adem, zeker als het om gedragsverandering gaat.

Nu ben ik in deze tijd weer druk bezig met de controles 2012 van de organisaties waar ik als extern accountant functioneer. En is PKI dus heel actueel. Je vraagt je dus af - plat gezegd - waar je eventueel een oor kan worden aangenaaid. Of waar de cliënt onvoldoende kennis heeft en we dus allebei een oor kunnen worden aangenaaid. En dat bespreek je in je team, en je consulteert specialisten, maar het blijft een uitdaging. Ben je uiteindelijk wel kritisch genoeg?

Recent reviewde ik een controledossier en daarin werd voor alle belangrijke controlestappen gedocumenteerd hoe PKI was toegepast. Ik vond dat een uitkomst. Door te documenteren jezelf dwingen om vast te stellen of je voldoende professioneel-sceptisch bent geweest. En dat vervolgens te onderbouwen met wat je dan precies op dat gebied hebt gedaan. Ideaal ook om de discussie aan te gaan of we volledig zijn geweest in onze controle, of we de risico's voldoende hebben onderkend, hoe de cliënt reageerde etc.

Misschien een beetje naïef van mij, maar ik vind dit een heel praktisch instrument om PKI invulling te geven. Wellicht zijn er nog wel meer praktische oplossingen om PKI te stimuleren en zou er een rol voor de NBA weg gelegd zijn om deze te verzamelen. Past dat in het 'beroepsbrede programma'?

Een ander aspect van PKI is heldere communicatie. In mijn contacten met commissarissen wordt er vaak over geklaagd dat accountants er moeite mee hebben om duidelijk hun mening te geven.
In december had ik mijn PKI-terugkomdag en daar werd dat bevestigd. We hebben geoefend hoe je een probleem aan de orde stelt, in dit geval een vermoeden van fraude.

Tjonge, wat vinden wij het als beroepsgroep moeilijk om zo'n gesprek te voeren. De eerste woorden die vallen zijn 'niet materieel' en 'mogelijk een klein probleempje'. Nu kan het zijn dat ik in een slechte groep zat, maar dat geloof ik niet. Wat ik wel geloof is dat de gemiddelde accountant het moeilijk vindt om een dergelijk gesprek te voeren.

Oftewel, we moeten beter leren communiceren, zeker nu onze signalerende functie steeds belangrijker wordt en de maatschappij daar nadrukkelijk om vraagt. Dus dit hoort mijns inziens ook bij 'een beroepsbreed programma gericht op gedragsverandering, met name de verbetering van professionele scepsis, inclusief verplichte permanente educatie'.

NBA, waar blijft de verplichte vervolgcursus?